میهمانان نشست دوم، دانشجویانی از دانشگاه‌های سراسر کشور بودند که به نمایندگی از سایر دانشجویان به ابراز دیدگاه‌های خود در این نشست پرداختند. میلاد روشنی، دانشجوی دکترا، مریم فلاح دانشجوی دکترا (مربی دانشگاه پیام نور خوزستان)، سعیده سلطانی طالع دانشجوی کارشناسی ارشد، فاطمه قره‌قانی دانشجوی کارشناسی و سارا مرادی دانشجوی کارشناسی حاضر در پنل بودند که به فراخور مباحث مطرح شده در نشست به ابراز دیدگاه‌های خود در خصوص آموزش الکترونیک پرداختند.

در ابتدای این نشست، دکتر رحمان معرفت، عضو هیات علمی دانشگاه سمنان و دبیر علمی پنل اشاره‌ای کوتاه به مباحث مطرح شده در نشست اول نمودند و به برخی چالش‌های مطرح شده از سوی اساتید در نشست اول همچون مشکلات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کاربران و مدرسان، هزینه‌های دانشجویی در استفاده از آموزش الکترونیک مانند اینترنت، کیفیت در آموزش الکترونیکی و تولید محتوای اطلاعاتی روزآمد مورد نیاز یادگیرندگان پرداختند.

سرکار خانم مریم فلاح دانشجوی دکترای دانشگاه تهران از  گسترش فناوری‌های نوین ارتباطی و اینترنت سخن گفتند و با توجه به تغییر سبک زندگی شهروندان در زمینه‌های مختلف، در خصوص تغییراتی که به صورت کلی در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و آموزشی برای نوع بشر روی داده است نکاتی را مطرح کردند و در ادامه با توجه به افزایش تقاضای تعداد دوره‌های آموزشی، تاسیس رشته‌های جدید در شرایط کاهش بودجه دانشگاه‌ها، شیوع بیماری کرونا از لزوم تغییر در شیوه تدریس و یادگیری به شکل سنتی مطالبی بیان کردند و توسعه یادگیری الکترونیکی در شرایط کنونی را محصول این تغییرات دانستند. ایشان در ادامه به برخی موانع و چالش‌های آموزش الکترونیکی اشاره کردند از جمله:  محدود بودن تجربه تکنولوژی فراگیران، تجربیات بد گذشته، عدم وجود انگیزه، شناخت‌های شخصی از خود و ناباوری، کیفیت نامناسب منابع آموزشی و محتوا. یکی از بزرگترین مشکلات سیستم‌های آموزش الکترونیکی دسترسی نداشتن به محتوای آموزشی مناسب تولید شده در این نظام‌هاست. اگر دانشجویان بتوانند به محتوای متفاوت تولید شده توسط اساتید مختلف دسترسی داشته باشند، ارتقای کیفیت صورت خواهد گرفت.  یکی از مشکلات سیستم‌های LMS این است که برای محتوای تولید شده، فراداده‌ای تولید نمی‌کند. بنابراین قابلیت استفاده مجدد را ندارد. باید تلاش کنیم بین مخازن دانشگاه‌ها و LMS آنها ارتباط برقرار کنیم. به نظر می‌رسد که نیاز به طراحی مخازن دانش تولید شده توسط دانشگاه‌ها احساس می‌شود.

برخی چالش‌های مرتبط با آموزش از طریق ارائه تمرین‌های فردی برای هر بخش از درس و ارایه بازخورد مناسـب پـس از تحویل پاسخ‌ها توسط دانشجویان قابل رفع است. تعریـف تحقیقـات و کارهـای عملی فـردی؛ تعریـف تحقیقـات و کارهـای عملـی گروهـی؛ ایجـاد فضـای حـل مسـأله وخلاقیت از زمینه‌های لازم برای بهبود شرایط آموزش الکترونیک است.

میلاد روشنی، دانشجوی دکترای دانشگاه علوم پزشکی از پلتفرم‌های موجود در آموزش الکترونیک و لزوم استفاده از یک پلتفرم استاندارد و مناسب برای بهره‌وری مناسب در آموزش الکترونیک سخن گفتند. برخی سایت‌ها و پلتفرم‌های آموزش مجازی همچون فرادرس، مکتبخونه و فرانش که محتوای آموزشی لازم را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهند می‌تواند مورد استفاده دانشجویان و اساتید محترم قرار گیرد. درگاه یکپارچه آموزش مجازی برای دانشجویان علوم پزشکی که محصول همفکری مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است زمینه آسان‌تر شدن دسترسی به محتوای آموزش الکترونیکی برای دانشجویان را فراهم آورده است و به نظر می رسد به اشتراک گذاری محتوای آموزشی تولید شده در مراکز آموزشی مختلف می‌تواند فقر موجود در زمینه منابع اطلاعاتی مورد نیاز دانشجویان را برطرف کند. “دانشگاه مجازی علوم پزشکی” با هدف آموزش به دانشجویان پزشکی توسط وزارت بهداشت بر همین اساس شکل گرفته است به گونه‌ای که تمام دانشگاه های علوم پزشکی از این درگاه به راحتی می‌توانند استفاده کنند. همچنین “دفتر توسعه آموزش مجازی” در دانشگاه علوم پزشکی زمینه اطلاع رسانی و استفاده از بسیاری از کارگاه‌ها را برای دانشجویان فراهم کرده است. کارآموزی دانشجویان کتابداری در دانشگاه علوم پزشکی به کمک همین مرکز صورت می‌گیرد. استفاده از زیرساخت مناسب و نیز استفاده از برنامه‌نویسان حرفه‌ای و قوی، زمینه‌ساز  بهره‌مندی از سامانه‌های مناسب و پلتفرم‌های قوی در حوزه آموزش الکترونیکی را خواهد بود.

سرکار خانم سعیده سلطانی طالع دانشجوی کارشناسی ارشد گرایش مدیریت اطلاعات دانشگاه قم از دیگر دانشجویان شرکت‌کننده در نشست بود که از امکان استفاده در هر مکان و در هر زمان از خدمات آموزش الکترونیک سخن گفتند. قبل از حضور کووید ۱۹ که اکنون باید از کووید ۲۰ از آن نام برد، فضای آموزش حضوری بسیار متفاوت از فضای کنونی آموزش بود. قطع شدن سیستم آموزش، اختلال در تصویر و صوت، اینترنت ضعیف از چالش‌های این نوع آموزش است. تا پیش از حضور کووید ۱۹، شاید کمتر کسی باور می‌کرد که این تحولات در مدت کوتاه در جامعه آموزشی در دانشگاه‌ها روی دهد، اما اکنون شاهد تغییرات عمده‌ای در آموزش هستیم که شاید بتوان گفت مکان و زمان معنایی ندارد. از نظر ایشان انتشار بیش از یکصد اثر از دانشجویان هم دانشگاهی در نشریات دانشجویی و خبرگزاری‌های مختلف و تولید تعداد بیشماری کلیپ آموزشی و محتوای الکترونیکی یکی از برکات حضور آموزش مجازی است و نشان از قابلیت‌های فراوان دانشجویان در ورود به این عرصه‌ها دارد. گرچه کلاس حضوری بسیار خوب بود و ارتباط همزمان استاد و دانشجو زمینه‌ساز تعامل بیشتر می‌شد اما اینکه در فضای آموزش الکترونیک باید تمرین صبوری کرد نیز یکی از ویژگی‌های این نظام‌های آموزشی است. در عین حال به نظر می‌رسد فرصت‌هایی که فضای آموزش الکترونیکی برای اساتید و دانشجویان فراهم می‌آورد، بسیاری از چالش های مرتبط با این نوع آموزش را کمرنگ می‌نماید.

فاطمه قره‌قانی دانشجوی کارشناسی دانشگاه سمنان به عنوان میهمان این نشست، از تاثیرگذاری همه‌جانبه بیماری کووید ۱۹ در بخش‌های مختلف زندگی همچون دیدگاه‌ها، روش زندگی، مشاغل، آموزش، نحوه برگزاری مراسم‌های مختلف و عادات افراد سخن گفت. گرچه انسان‌ها با حضور این بیماری دچار محدودیت‌هایی شده‌اند اما در کنار این محدودیت‌ها، به پیشرفت‌ها و شکوفایی‌هایی هم دست یافته‌اند. به عنوان یک دانشجو در دانشگاه و در محیط آموزش با برخی از این محدودیت‌ها از نزدیک برخورد کردیم. به عنوان مثال محدودیت‌های سخت‌افزاری همچون نداشتن گوشی تلفن هوشمند یکی از مشکلات دوستان من در دانشگاه بود. هزینه‌های مالی مرتبط با اتصال به اینترنت بخشی از چالش‌های دانشجویان بود. برخی دانشجویان با داشتن این ملزومات، چالش‌های دیگری داشته‌اند. پرسیدن پرسش‌های شفاهی برای دانشجویان به مراتب سخت‌تر از کلاس‌های حضوری شده است.

 سارا مرادی دانشجوی کارشناسی دانشگاه شاهد که به عنوان یکی دیگر از میهمانان حاضر در نشست از چالش‌های آموزش مجازی سخن گفت. آشنا نبودن دانشجویان و اساتید با سیستم‌های آموزش مجازی و نحوه برقراری ارتباط با آن‌ها در بدو ورود به این فضا یکی از چالش‌های اساسی این نوع آموزش بود. دو چالش اساسی و دو فرصت در این حوزه از نظرم وجود دارد. با توجه به اینکه دو ترم از آموزش مجازی می‌گذرد متاسفانه برخی از اساتید هنوز با نحوه کارکردن با این سیستم‌ها آشنا نیستند. کلاس‌های مجازی فی نفسه خسته‌کننده و کسل‌کننده است، و اگر قرار باشد مدت زمان بیشتری منتظر باشیم تا وارد این کلاس‌ها شویم، موضوع کمی سخت‌تر و مایوس‌کننده‌تر می‌شود. آموزش الکترونیکی به برخی ابزارها وابسته است، سرعت اینترنت، نرم‌افزارها و ابزارهای اتصال به کلاس اما پس از تامین این نیازهای اولیه به اتصال به کلاس، این نکته بسیار مایوس‌کننده است که در حین کلاس از فضای آموزش و از فضای کلاس خارج می‌شویم. نکته مهم در این مساله، سوء تفاهمی است که ممکن است برای استاد و مدرس بوجود آورد. به این معنی که استاد درس تصور می‌کند دانشجو از قصد و با برنامه از کلاس خارج شده است و ثابت کردن این موضوع که این مساله عامدانه نبوده است و تحت تاثیر ابزارها و ارتباطات مجازی بوده است، بسیار چالش برانگیز است. زمان لازم برای حضور در کلاس فیزیکی در فضای مجازی عملا حذف شده است و بعد مسافت و بعد زمان از بین رفته است. این یک فرصت است که دانشجو می‌تواند از این زمان استفاده بهینه‌ای ببرد. همچنین امکان مراجعه مجدد به فیلم‌های ضبط شده کلاس‌ها زمینه‌ساز مطالعه عمیق‌تر و بهتر برای دانشجو در فضای آموزش الکترونیک می‌شود.

برخی دانشجویان حاضر در نشست از دانشگاه‌های مختلف کشور نیز دیدگاه‌های خود را مطرح کردند. علیرضا زمانی دانشجوی کارشناسی دانشگاه سمنان از برخی تجربه‌های آموزش الکترونیک سخن گفت. استفاده از سخن گفتن به جای تایپ کردن زمینه تعامل بیشتر بین استاد و دانشجو را فراهم می‌آورد. استفاده از نرم افزارهای کاربردی و یادگیری این نرم افزارها در استفاده از آموزش مجازی می تواند بسیار کارگشا باشد.

مهدیه قلعه خندابی نیز یکی دیگر از دانشجویان کارشناسی بود که به برخی محدودیت‌های آموزشی در دوران کووید ۱۹ اشاره کرد. این بیماری زمینه ساز توجه بیشتر به استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی در کلاس‌های درسی شد. گرچه یادگیری در اوایل بسیار سخت بود، مشکلات صدا و قطع شدن ارتباطات بسیار چالش برانگیز بود اما به مرور با استفاده از سامانه آموزش مجازی دانشگاه بسیاری از این چالش‌ها برطرف شد. استرس برگزاری کارگاه‌های مجازی در روزهای اولیه برگزاری این کارگاه‌ها بسیار زیاد اما به مرور با تسلط به نرم افزار و افزایش رضایت شرکت‌کنندگان، استرس برگزارکنندگان کارگاه‌ها نیز کمتر شد. به نظر می‌رسد استفاده همزمان و تلفیقی از آموزش الکترونیک و آموزش حضوری می‌تواند در دوران پسا کرونا نیز بسیار مناسب و مفید باشد.

در ادامه، سرکار خانم نسرین رضایی نیز به عنوان یکی از دانشجویان حاضر در پنل نیز به بیان تجربه‌های خود در آموزش الکترونیکی پرداختند. انگیزه دانشجو به عنوان یک معیار مهم در کلاس‌های درسی مطرح است. کلاس و استاد در ایجاد انگیزه دانشجویان بسیار مهم هستند. فعال بودن برخی از اساتید موجبات فعال بودن دانشجویان را فراهم می‌آورد و در نقطه مقابل، برخی اساتید نیز به دلیل ایجاد نکردن روحیه مناسب در بین دانشجویان، موجب بی‌انگیزگی دانشجویان می‌شدند.

سرکار خانم دکتر صمیعی، دبیر علمی کنگره ششم متخصصان علوم اطلاعات، نکات و مطالب خود را در خصوص  آموزش الکترونیک و مجموعه بحث‌های صورت گرفته در پنل ارائه دادند. ایشان همچنین اشاره کردند که چون در آینده استفاده از آموزش الکترونیک به عنوان یک آموزش مکمل بی‌تردید مورد استفاده قرار خواهد گرفت، هدایت پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا به موضوعات مرتبط با تولید محتوای آموزشی مناسب می‌تواند بسیاری از چالش‌ها و مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد را رفع کند.

یکی از نکات جالب این نشست، حضور دانشجویان از دانشگاه‌های مختلف کشور و ابراز نظر در خصوص چالش‌ها و فرصت‌های آموزش الکترونیک بود. در پایان، دبیر پنل از تلاش کادر اجرایی پنل آموزش و نیز حمایت‌های دبیر علمی کنگره ششم متخصصان علوم اطلاعات، سرکار خانم دکتر صمیعی و پشتیبانی دبیر محترم اجرایی کنگره ششم، سرکار خانم دکتر خراسانچی و دانشجویان عضو کمیته اجرایی و نیز میهمانان شرکت کننده در نشست تشکر و قدردانی کردند.

لینک ضبط شده این نشست: http://learning.ilisa.ir/pr4nzj9cd46h

گزارش: دکتر رحمان معرفت (دبیر پنل آموزش متخخصان علوم اطلاعات ایران)