اولین پیش‌نشست کتابخانه ملی با عنوان “علم داده در عصر تحول دیجیتال” در روز شنبه ۲۵ بهمن‌ماه ساعت ۱۸-۲۰ در بستر ادوبی کانکت برگزار شد. در این نشست با وجود مشکلات نرم‌افزاری متعدد، جمعی از علاقمندان و صاحبنظران علم داده و اطلاعات حضور داشتند. در ابتدا، دبیر پنل کتابخانه ملی، اعظم نجفقلی‌نژاد، به معرفی موضوع پنل پرداختند و این پیش نشست‌ها را در جهت افزایش غنای نشست اصلی کنگره عنوان نمودند و خواستار تعامل حداکثری حاضران در جلسه شدند. در ادامه، دکتر صمیعی به عنوان دبیر علمی کنگره متخصصان علم اطلاعات، در مورد ایجاد و راه‌اندازی رشته علم داده در ایران در رشته ریاضی و خارج از کشور اشاره کردند و بیان کردند رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در دانشگاه‌ها‌ی خارجی به ischool یا information faculty ها منتقل شده‌اند.
در ادامه جلسه دکتر نجفقلی‌نژاد به بیان مقدماتی درباره تحول دیجیتال اشاره کرده و همگام شدن با تحول رخ داده در دنیای دیجیتال کنونی را انتخابی ندانستند بلکه آن را یک الزام شمردند چرا که پارادایم ها تغییر کرده اند. ایشان تحول دیجیتال را از زیرمجموعه‌های تحول سازمانی دانستند و آن را چیزی از جنس استراتژی برشمردند نه صرفا استفاده از ابزارهای تکنولوژیکی. ایشان یکی از مهمترین ابعاد تحولی در سازمان‌ها را تغییر در افکار و اذهان کارکنان سازمان عنوان کردند و جلسات و نشست‌های این چنینی را در ایجاد چنین تغییر نگرشی موثر دانستند. دکتر نجفقلی‌نژاد در ادامه، یکی از مهمترین نمودهای تحول دیجیتال در عصر حاضر را بحث مدیریت داده و اطلاعات در سازمانها و از جمله در کتابخانه‌ها‌ برشمردند و بر لزوم پردازش و سازماندهی آنها در عصر رشد دیتا تاکید نمودند. ایشان تصریح کردند ذائقه و سلیقه کاربران نیز تغییر کرده است. کاربری که با موبایل وارد کتابخانه می‌شود دیگر دنبال کتاب نیست بلکه دنبال داده است، خودش هم داده تولید می‌کند. بررسی رفتار مشتری و رفتار مخاطب در بسترهای مختلف می‌تواند داده‌های عظیمی ‌تولید کند. در ادامه، ایشان داده را طلای جدید عنوان کردند و همان فرایند استخراج طلا را با استخراج مفهوم و بینش از داده ساختارنیافته تشبیه کردند که شرکت‌ها همه در مورد جمع‌آوری آنها، تجزیه و تحلیل و سودآوری از نتایج داده‌ها یا فروش به طرف‌های دیگر برای سود سنگین، رقابت می‌کنند. در ادامه، ارزش شرکت‌های بزرگ دنیا از جمله گوگل به واسطه داده مطرح شد و داده باارزش‌تر از نفت عنوان شد که روزانه با تحلیل و داده‌کاوی این داده‌ها خدمات و محصولات واقع بینانه تری می‌توان به دست آورد. لزوم مدیریت و یکپارچگی داده‌ها از دیگر مباحث مطرح بود که این فرایند مستلزم ابزارها و مهارتهای خاص خود است و کتابخانه‌ها‌ ا گر بخواهند جایگاه خود را حفظ کرده و به عنوان دیتاسنتر مطرح شوند باید با تکنولوژی‌ها و ابزارهای مدیریت داده آشنا باشند.
در ادامه دکتر ایمان تهمتن دانشجوی دکتری علم اطلاعات در دانشگاه تنسی ناکسویل آمریکا بیان داشتند خیلی از رشته‌ها حیاتشان به علم داده وابسته است و رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی برای اینکه بتواند ادامه حیات دهد و مخاطبان خود را حفط کرده و رشد کند، لازم است به این مباحث جدید روی آورد. به اعتقاد ایشان دیتا تحت تاثیر تحول دیجیتال مداوماً در حال تغییر است و چنانچه دانش، مهارت‌ها‌ و زیرساخت‌ها را همگام نکنیم شکاف بزرگی ایجاد خواهد شد و زندگی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ایشان در مورد تحول دیجیتال در دوره‌های متعدد صحبت کردند و بیان داشتند داده‌ها تحت تاثیر فناوری ها به وجود می‌آید و دانش و ارزش اقتصادی تولید می‌کند بنابراین به علومی نیاز داریم که این داده‌ها را مدیریت کرده و دانش را از آن کسب کنیم و از قِبَل آن به ارزش برسیم. ایشان به کلیات علم داده و تعاریف آن اشاره کردند و آن را الگوهای غیر واضح و قابل استفاده از حجم بزرگ داده‌ها تعریف کردند که مسیری عملی را در اختیار افراد می‌گذارد. دکتر تهمتن، علم داده را پارادایم چهارم علم دانستند و اشاره کردند علم داده جزو پرطرفدارترین، جذاب‌ترین و پرتراکم‌ترین رشته‌های روز در دنیا به شمار میرود. در ادامه سخنرانی، ایشان مهارت‌ها‌ی لازم برای علم داده را عنوان کرده و تصریح نمودند مهارت‌ها‌ی علم داده از گردآوری تا عرضه محصول مبتنی بر داده را شامل می‌شود و فراتر از داده کاوی و آمار است. دکتر تهمتن مهارت‌ها‌ی مورد نیاز برای دانشمند علم داده و مهارت‌ها‌ی پایه برای فعالیت در این رشته را بیان نموده و تصریح کردند در حوزه کسب و کار با تحلیل داده‌ها می‌توان به دانش جدیدی دست یافت و به دانش عملی برای به حداکثر رساندن سود فکر کرد. در پایان، معضلات و محدودیت‌هایی که در ایران در خصوص علم داده وجود دارد مورد اشاره قرار گرفت.

در ادامه بحث مهندس انتهایی، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تهران و مدیر کل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، موضوع سخنرانی خود را با عنوان “علم داده و علم اطلاعات و دانش‌شناسی” شروع کردند و به مباحث اکوسیستم علوم داده اشاراتی کردند و آن‌ها را در بافت کشور ایران طرح موضوع نمودند تا حاضران در جلسه تعیین کنند تمرکز ما در پنل نهایی کنگره، به کدام یک از این مباحث معطوف شود. ایشان در ادامه صحبت خود به بحث پردازش زبان فارسی و مشکلات آن اشاره کرده و پیکره زبان فارسی را به عنوان زیرساخت علم داده تحلیل کردند. به علاوه فضای ابری را از دیگر زیرساخت‌های ضروری علم داده در ایران عنوان کردند و بیان داشتند پردازش در حجم بالا نیازمند فضای ابری در ایران است که متاسفانه در این زمینه مشکل داریم. مهندس انتهایی در ادامه مباحث اکوسیستم علوم داده، اشارات مختصری به داده باز، داده بزرگ، تحلیل داده، مدیریت داده، استراتژی داده، سود داده، مصورسازی داده، حکمرانی داده، کیفیت داده و غیره را مطرح کردند و هدف تحلیل‌های علم داده را پیش بینی عنوان کردند. مهندس انتهایی در ادامه سخنرانی خود این سوال را طرح کردند که آمادگی ما برای علم داده در ایران چگونه است؟ ایشان خود معتقد بودند آمادگی ایران برای علم داده در وضعیت مناسبی نیست چراکه شکاف‌هایی در این زمینه وجود دارد. شکاف‌هایی از جنس زیرساخت‌ها، ابزارهای پردازش زبان طبیعی، شکاف مدیریتی، و مهارتی برای حرکت به سمت داده و فضاهای ابری.
دکتر ذاکری، دکترای آینده پژوهی و استادیار دانشکده علوم و فناوری‌های نوین دانشگاه اصفهان در ادامه بحث با دید انتقادی به قضیه داده و داده‌های بزرگ پرداختند و آن را به شمشیر دو لبه‌ای تشبیه کردند که دو سر فرشته و شیطان دارد. دکتر ذاکری در داده‌های بزرگ به بحث برنده‌ها و بازنده‌ها اشاره کردند و به نابرابری و غیر متقارن بودن دسترسی به داده‌های بزرگ به عنوان یکی از پیامدهای آن تاکید کردند و داده‌های بزرگ را به شیطان لاپلاس پیوند دادند. ایشان به ردپای دیجیتال هر فرد در شبکه‌های اجتماعی اشاره کرده و داده‌های حاصل از این شبکه ها را برای شناسایی جایگاه هر فرد مهم عنوان کردند. نمره‌های اجتماعی مردم در سایه تحلیل داده‌های بزرگ مطلب دیگری بود که آن را ملاک اهمیت هر فرد در آینده دانستند که در سایه تحلیل این داده‌ها حاصل شود و ممکن است منشا نابرابری و اختلاف طبقات اجتماعی باشد. به اعتقاد ایشان در صورتی که مدیریت صحیحی بر روی تجمیع داده‌ها انجام نشود عامل نابرابری در جامعه خواهد بود بنابراین در مورد “ما و تحول دیجیتال” لازم است به کلمه “ما” در پنل نهایی کنگره بیشتر توجه شود و بر روی آن بیشتر مانور داده شود. دکتر ذاکری در انتهای مباحث خود تاکید کردند در هر گونه تصمیم‌گیری و خط مشی‌گذاری در خصوص علم داده در ایران ضروری است به عواقب ناخواسته داده‌های بزرگ توجه شود تا باعث زیر سئوال رفتن اختیار و انتخاب افراد نشود.
در انتها حاضران در جلسه به تلاش‌هایی برای راه‌اندازی علوم داده در علم اطلاعات و دانش‌شناسی اشاره کردند که ناموفق بوده و حمایت و پشتیبانی لازم را اخذ نکرده است و بنابراین بین رشته‌ای شدن علم داده را مطرح کردند و نتایج این نشست را فتح بابی برای طرح مجدد این بحث عنوان کردند یکی از حاضران در جلسه به دوره‌های پودمانی در حوزه داده اشاره کرده و آن را مفید ارزیابی کردند تا با مجهز شدن کتابداران به این دوره‌ها بتوانند مشاغل مربوطه را در سازمانها کسب کنند. دانشکده های میان رشته‌ای از دیگر مباحث مطرح شده در این نشست بود.

فیلم کامل این نشست در آدرس زیر قابل دسترسی علاقمندان است:

http://learning.ilisa.ir/pi52eyhokv6v

گزارش: دکتر نجفقلی‌نژاد

دبیر پنل تخصصی کتابخانه ملی در کنگره ششم متخصصان علوم اطلاعات