عنوان نشست: بررسی و تحلیل کاربردپذیری استاندارد فراداده‌ای EBU Core و الگوی مفهومی آرشیوی RIC
دبیر جلسه: سپیده سیروس کبیری ( کارشناسی ارشد مدیریت اطلاعات آرشیوهای دیداری شنیداری در معاونت فضای مجازی سازمان صدا و سیما، مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره انجمن صیانت از اسناد و محتوای دیداری شنیداری)
مهمانان : جناب آقای دکتر سید مهدی طاهری ( دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی (ره)) سرکار خانم آزاده راستگو ( کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی؛ آرشیویست سازمان صدا و سیما و پژوهشگر حوزه فراداده در آرشیوهای دیداری-شنیداری)
تاریخ و محل برگزاری: دوشنبه ۳۰ فروردین ماه ۱۴۰۰ ساعت ۲۱ الی ۲۳؛ به صورت مجازی در محیط ادوب کانکت انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی
شرح جلسه: این جلسه با صحبتهای سرکار خانم سپیده سیروس کبیری، دبیر پنل آرشیوهای دیداری-شنیداریی آغاز شد که ضمن یادآوری خلاصه ای از پیش نشست نخست، موضوع این جلسه را مطرح کردند و با اشاره به مباحثی که در پنل اصلی آرشیوهای دیداری-شنیداری مطرح خواهد شد، مطالب ارائه شده در پیش پنل ها را زمینه پنل اصلی عنوان کردند. همچنین ایشان مقدمه ای در خصوص دغدغه متخصصین حوزه مدیریت اطلاعات و دانش مطرح نمودند، و ضمن اشاره به دلایل ایجاد وب معنایی، به نقش مهم انواع فراداده از لحاظ کارکردپذیری (مدیریتی و توصیف) و اهمیت آنها در مدیریت و بازنمایی اطلاعات و دانش در بستر وب معنایی، و کاربرد الگوهای مفهومی و هستی شناسی ها در این زمینه پرداختند.
در بخش نخست، سرکار خانم راستگو مبحث کاربرد فراداده در آرشیوهای دیداری-شنیداری را ارائه نمودند، و ضمن اشاره به خلاصه ای از استانداردهای موجود در این حوزه، نمونه‌هایی از کاربرد این استانداردها در آرشیوهای کشورهای مختلف را معرفی کردند. در ادامه، استاندارد EBU Core به عنوان یک استاندارد شناخته شده در حوزه آرشیوهای دیداری-شنیداری، به ویژه در موسسات خبر پراکنی (برودکسترها)، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت:
هسته اولیه شکلگیری این استاندارد بر مبنای استاندارد فراداده‌ای هسته دابلین (Dublin Core) بوده است. بهره مندی این استاندارد از مدل داده‌ای مفهومی کلاس‌های EBU (CCDM) برای توسعه هستی‌شناسی EBU Core، استفاده از بستر نحوی RDF و زبان نشانه گذاری معنایی OWL، نیز امکان تبدیل فراداده‌های مبتنی بر این استاندارد از قالب XML به قالب JSON، با اشاره به هستی‌شناسی EBU Core ، صفات (property)، روابط (relationship) و کلاس‌های مناسب برای رسانه‌های دیداری شنیداری از دیگر مباحثی بود که در بخش نخست نشست به آنها پرداخته شد.
در بخش دوم این نشست، جناب آقای دکتر طاهری به شرح و توصیف کاملی درباره الگوی مفهومی RIC پرداختند:
ایشان ضمن اشاره به کاربرد دقیق این الگو برای بازنمون بافت آرشیوی شامل موجودیتها، و صفات و روابط آنها به صورت جامع و بدون وابستگی به نوع خاصی از آرشیوها، بر لزوم پیروی و همخوانی تمامی استانداردهای حوزه سازماندهی اطلاعات و دانش بافت آرشیوی (فراداده‌ای، محتوایی، قالب‌بندی و بستر نحوی، و تبادل داده یا میانکنش‌پذیری) تاکید نمود. وی سپس به بیان دلایل و شواهد گوناگون در خصوص کاربردپذیری الگوی ریک در بافت آرشیوهای دیداری شنیداری پرداخت، و اذعان داشت، هر یک از استانداردهای حوزه سازماندهی بافت آرشیوی از جمله استاندارد فراداده‌ای EBU Core، برای پشتیبانی از کارکردهای بافت آرشیوی و برآوردن نیازهای توصیف در این بافت باید با الگوی یاد شده هماهنگ گردند. ایشان سپس به شرح و معرفی اجمالی الگوی ریک ادامه دادند.
در این بخش با اشاره به ساختار کلی همه الگوهای مفهومی، شامل مدل‌سازی انواع موجودیتها، صفات و روابط بین موجودیتها، به منزله الگوهای هستی‌شناسانه هر بافت اطلاعاتی، به اهمیت بافت میراث فرهنگی و همگرایی الگوهای مفهومی در سه بافت کتابخانه، موزه و آرشیو تاکید داشتند: در بافت میراث فرهنگی همه موجودیت ها به صورت جامع در الگوی مفهومی CIDOC بازنمون می‌شوند، اما کارکردپذیری هر موجودیت در بافت‌های فرعی (کتابخانه، موزه و آرشیو) متفاوت خواهد بود. به عبارت دیگر، وقتی یک شیء فرهنگی در هر یک از بافت‌های فرعیِ بافت میراث فرهنگی قرار میگیرد، کارکردهای متفاوتی را ارایه می‌کنند.
سپس به صورت تحلیلی، ساختار سلسله مراتبی موجودیت‌های هدف (کلاسها) در الگوی مفهومی ریک (RIC) متناسب با بافت آرشیو را که به چهار سطح تقسیم می‌شوند، بیان نمودند:
جناب آقای دکتر طاهری به عنوان متخصص حوزه سازماندهی دانش، استاندارد schema.org را به عنوان جدیدترین و کاربردی‌ترین استاندارد فراداده‌ای، به دلیل جامعیت و همخوانی کامل با وب معنایی، در بافت‌های مختلف مطرح کردند. نیز در خصوص مکمل بودن دیگر استانداردهای حوزه سازماندهی دانش از جمله استانداردهای محتوایی، بهره‌مندی از استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (RDA) را برای چگونگی ثبت ارزش‌های عناصر فراداده‌ای استاندارد EBU Core پیشنهاد نمودند.
ایشان توضیح دادند که در الگوی مفهومی ریک، انواع موجودیت‌های آرشیوی به صورت جامع و صرف نظر از نوع مکتوب، دیداری-شنیداری و دیجیتالی آن، برای انتقال پیام شیء و ارتباط با جامعه کاربران (communication)، در سه شکل قابل بازنمون هستند: نوع محتوا، نوع بازنمون و نوع محمل؛ و سپس فرانماهای رمزگذاری واژگان (VES) استاندارد RDA را به عنوان کامل‌ترین منبع مستندسازی ارزش‌های هر یک از شکل‌های بازنمون محتوا معرفی کردند:
- نوع محتوا (Content type): شکل بنیادی یک شی برای ارتباط که از آدرس زیر قابل دسترس است: http://www.rdaregistry.info/termList/RDAContentType
- نوع بازنمون (Representation type): انواع رسانه در آدرس زیر قابل دسترس است: http://www.rdaregistry.info/termList/RDAMediaType
- نوع محمل (Carrier type): قالب محمل‌های فیزیکی در آدرس زیر قابل دسترس است : http://www.rdaregistry.info/termList/RDACarrierType
در جمع بندی مطالب، ایشان روش نهایی و بهترین راه حل را که در تمامی بافت‌های آرشیوی مد نظر است، ایجاد پروفایل کاربردی فراداده‌ای (Metadata Application Profile)، متناسب با نیازهای محلی و ویژگی‌های بومی هر آرشیو دیداری-شنیداری مطرح کردند، و برای این که روابط بین اشیای آرشیوی برای ماشین به صورت معنایی قابل فهم بوده، و آرشیوهای دیداری شنیداری کاملاً با وب معنایی همخوانی داشته باشند، بر استفاده از بستر نحوی JSON-LD تاکید فرمودند.
در بخش پایانی، با دیدگاه انتقادی، نکاتی در خصوص استاندارد EBU Core مطرح نموده و بر ضرورت همخوانی استاندارد با الگوی مفهومی ریک تاکید کردند. در ادامه، پرسش‌های شرکت کنندگان را پاسخ فرمودند.
در انتها دبیر نشست ضمن تشکر از مهمانان و شرکت کنندگان، در جمع بندی مطالب با اشاره به توسعه الگوهای مفهومی در حوزه مدیریت اطلاعات و دانش، به ضرورت هماهنگی استانداردهای حوزه بافت میراث فرهنگی با این تحولات تاکید کردند.
فیلم کامل این نشست در سایت کنگره، بخش نشست های تخصصی. آرشیوهای دیداری شنیداری قابل دسترس است.
http://learning.ilisa.ir/puqvow11l5fx
گزارش: سپیده سیروس‌کبیری
دبیر پنل تخصصی آرشیوهای دیداری شنیداری در کنگره ششم متخصصان علوم اطلاعات
