اولین پیش‌نشست پنل سواد اطلاعاتی و علم باز نهمین کنگره سالانه متخصصان علوم اطلاعات با عنوان “سواد اطلاعاتی چگونه استفاده قابل اعتماد از هوش مصنوعی را در علم باز شکل می‌دهد؟” روز شنبه اول آذر ۱۴۰۴ ساعت ۱۸ با حضور دکتر علی حسین قاسمی (دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز) و دکتر فریده کعب عمیر (دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز) و با دبیری دکتر مژده سلاجقه (عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان)، به‌صورت مجازی برگزار شد.
در ذیل گزارشی از پیش‌نشست به همراه لینک فایل ضبط شده آن و فایل ارائه برای بهره‌مندی مخاطبان آمده است:
موضوع اصلی نشست به این پرسش اختصاص یافت که چگونه پژوهشگران، کتابداران و دانشجویان می‌توانند با تقویت مهارت‌های سواد اطلاعاتی، از فناوری‌های هوش مصنوعی به شکلی بهره ببرند که ضمن ارتقای کیفیت تولید علم، شفافیت علمی حفظ شود و اعتماد دانشگاهی و اجتماعی به پژوهش‌های مبتنی بر هوش مصنوعی افزایش یابد. محورهای مطرح‌شده در نشست شامل موارد زیر بود:
الف. ضرورت سواد اطلاعاتی در عصر هوش مصنوعی
سخنرانان تاکید کردند که هوش مصنوعی اکنون بخش کلیدی جریان تحقیق و پژوهش است. لذا سواد اطلاعاتی دیگر فقط به توانایی جستجو و ارزیابی اطلاعات محدود نمی‌شود و شامل مواردی مانند:
- تشخیص کیفیت داده‌ها برای آموزش و استفاده در مدل‌های هوش مصنوعی ،
- ارزیابی خروجی مدل‌های هوش مصنوعی از نظر دقت،
- سوگیری و قابلیت استناد
- شناخت محدودیت‌ها و خطاهای فناوری‌های زبانی
- آگاهی از مسائلی چون حقوق داده، حریم خصوصی و اخلاق پژوهشی
ب. علم باز و چالش‌ها و فرصت‌های ناشی از هوش مصنوعی
در ادامه نشست، ارتباط میان علم باز و فناوری هوش مصنوعی و تأثیر آن بر فضای علمی مطرح شد. شرکت‌کنندگان درباره امتیازات و چالش‌ها چنین مواردی را مطرح کردند:
فرصت‌ها:
- تسریع تحلیل داده‌ها و نگارش علمی
- افزایش دسترسی به منابع علمی
- ارتقای توان پژوهشی در مرور ادبیات، داده‌کاوی و تهیه محتواهای آموزشی
چالش‌ها:
- احتمال انتشار یافته‌های نادرست یا غیرمعتبر
- خطر ایجاد سوگیری توسط مدل‌های هوش مصنوعی
- نگرانی‌های مربوط به مالکیت داده‌ها و استفاده بدون مجوز
- تداخل میان دانش تولیدشده انسانی و ماشینی
ج. استفاده قابل اعتماد از هوش مصنوعی
این بخش بر اهمیت طراحی سیاست‌ها و چارچوب‌هایی برای استفاده مسئولانه از فناوری هوش مصنوعی در حوزه علم باز متمرکز بود. مباحث مهم شامل موارد زیر بود:
- ایجاد معیارهای شفافیت برای استفاده از فناوری هوشمند
- استناددهی دقیق به محتوای تولیدشده توسط مدل‌های زبانی
- آموزش پژوهشگران برای شناسایی خطاها و محدودیت‌های هوش مصنوعی
- دوین راهنماهای اخلاقی دانشگاه جهت مدیریت فناوری AI
- اهمیت استفاده از داده‌های باز باکیفیت بالا برای کاهش سوگیری در مدل‌های یادگیری ماشینی
نتایج و پیشنهادها
در پایان نشست نکات کلیدی زیر مورد تاکید قرار گرفت:
- سواد اطلاعاتی، هسته اصلی بهره‌گیری مسئولانه از هوش مصنوعی در علم باز است.
- پژوهشگران باید مهارت نقد و ارزیابی خروجی‌های فناوری را فرا گیرند تا وابستگی صرف به تولیدات ماشینی کاهش یابد
- عدم شفافیت در کاربرد هوش مصنوعی ممکن است سبب گمراهی مسیر علم باز شود.
- نهادهای علمی باید سیاست‌های روشنی در زمینه بکارگیری فناوری هوشمند تدوین نمایند.
- مراکز اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌ها می‌توانند نقشی کلیدی در تقویت سواد اطلاعاتی مرتبط با AI ایفا کنند.
پیشنهاد شد که اقدامات زیر پیگیری شود:
- طراحی یک مدل چارچوب سواد اطلاعاتی ویژه عصر هوش مصنوعی برای دانشگاه‌ها:
- تهیه بسته‌های آموزشی برای آموزش اخلاق حرفه‌ای در زمینه استفاده از هوش مصنوعی
- ایجاد کمیته‌ای ویژه رصد سواد اطلاعاتی و کاربرد فناوری‌های هوشمند در کنگره
- برنامه‌ریزی برای برگزاری کارگاه‌های تخصصی طی رویداد اصلی پنل در روز کنگره