به گزارش کمیته اجرایی نهمین کنگره سالانه متخصصان علوم اطلاعات، مصاحبه با دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی، استاد دانشگاه شاهد و دبیر علمی نهمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران به شرح زیر منتشر می شود. این کنگره در بهمن‌ماه ۱۴۰۴ با محوریت موضوع مهم و روزآمد «علوم اطلاعات و عدالت اطلاعاتی» در تهران برگزار خواهد شد.
در این گفت‌وگو تلاش داریم تا با طرح چند پرسش محوری، از دیدگاه‌های علمی و تجربیات ارزشمند دکتر نوروزی چاکلی بهره‌مند شویم و تصویری روشن‌تر از اهداف، ساختار و فلسفه برگزاری این کنگره به دست آوریم؛ رویدادی که به‌نظر می‌رسد بتواند نقطه عطفی در جهت‌گیری‌های آینده حرفه کتابداری و رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در کشور باشد.
۱. چرا موضوع «علوم اطلاعات و عدالت اطلاعاتی» برای کنگره امسال انتخاب شد؟ آیا تجربه و محورهای کنگره‌های پیشین در انتخاب این موضوع تأثیر داشت؟
سلام عرض می‌کنم و از شما سپاسگزارم که زمینه اطلاع‌رسانی گسترده تر درباره کنگره نهم را برای علاقمندان به مشارکت در کنگره فراهم کرده اید. همان‌طور که اشاره کردید، موضوع این کنگره در امسال که در بهمن‌ماه ۱۴۰۴ برگزار خواهد شد «علوم اطلاعات و عدالت اطلاعاتی» است. انتخاب این محور به دلیل اهمیت فزاینده عدالت اطلاعاتی در سطح بین‌المللی صورت گرفته است؛ مفهومی که ما نیز در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی نمی‌توانیم از آن چشم‌پوشی کنیم و در قبال آن مسئولیت داریم. از آنجا که فعالیت‌های ما در گستره علم اطلاعات و دانش‌شناسی جریان دارد، وظیفه داریم بر توزیع و دسترسی عادلانه به اطلاعات تأکید کنیم و تمام ظرفیت‌ها و امکانات موجود را برای بهره‌برداری بهینه از دانش، اطلاعات و داده به‌کار گیریم. از این رو باید ذهن‌ها را به سوی مفهوم عدالت اطلاعاتی سوق داد، چراکه همه تلاش‌ها و نقش‌هایی که متخصصان این حوزه در جامعه ایفا می‌کنند، در نهایت برای گسترش بهره‌مندی همگانی از اطلاعات است.
۲. ساختار و نحوه برگزاری کنگره امسال چگونه طراحی شده و چه بخش‌هایی شامل می‌شود؟
کنگره نهم، همچون دوره‌های پیشینِ انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، دارای بخش‌های گوناگونی است. برای این کنگره، پنل‌ها یا نشست‌های تخصصی متعددی برنامه‌ریزی شده که علاقه‌مندان برای شرکت در آن‌ها، پروپوزال‌های خود را ارسال کرده‌اند. این پروپوزال‌ها پس از بررسی در کمیته‌های علمی و راهبری انجمن، به تصویب رسیده و نشست‌ها اکنون در حال برگزاری‌اند. طبق برنامه، کنگره اصلی در روزهای ۲۵ و ۲۶ بهمن‌ماه ۱۴۰۴ به‌صورت حضوری برگزار می‌شود.
در اصل، تفاوت کنگره با همایش‌ها و سمینارهای معمول در آن است که کنگره صرفاً به همان دو روز اصلی برگزاری محدود نمی‌شود؛ بلکه شامل پیش نشست‌های گوناگونی است که در ماههای منتهی به کنگره، به شکل مجازی در قالب پنل‌های علمی برگزار می‌گردد. بنابراین، معمولاً هر پنل شامل دو پیش‌نشست مجازی و یک نشست حضوری است که نشست حضوری در روزهای برگزاری کنگره برگزار می‌شود. در روزهای اصلی برگزاری کنگره، پنل‌های حضوری در سالن‌های مختلف و در زمان‌بندی‌های جداگانه اجرا خواهند شد، و شرکت‌کنندگان بر اساس علاقه خود در آن‌ها حضور می‌یابند. سالن اصلی نیز محل ارائه سخنرانی‌ها و مقالات علمی خواهد بود. فهرست نشست‌ها و برنامه‌های دقیق کنگره به صورت مستمر از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن منتشر و روزآمدسازی می‌شود.
۳. در مورد زمان‌بندی اجرای کنگره اگر نکته‌ای وجود دارد، لطفاً بفرمایید.
کنگره نهم انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران دارای زمان‌بندی مشخصی است. مهلت ارسال چکیده مقالات تا تاریخ ۳۰ آبان‌ماه ۱۴۰۴ تعیین شده است و علاقه‌مندان می‌توانند تا این تاریخ چکیده مقالات خود را ارسال کنند. نتیجه داوری و اعلام چکیده‌های پذیرفته‌شده در دوم آذرماه منتشر خواهد شد؛ بدین‌ترتیب تنها دو روز پس از پایان مهلت ارسال، فهرست چکیده‌های پذیرفته‌شده اعلام می‌گردد. پس از آن، نویسندگان می‌توانند برای تهیه و ارسال متن کامل مقاله اقدام کنند. نتیجه داوری و اعلام نهایی مقاله‌های پذیرفته‌شده در اول بهمن ماه خواهد بود.
مهلت ارسال مقاله کامل و همچنین گزارش تجربه‌ها و ایده‌ها تا ۱۵ دی‌ماه خواهد بود. افرادی که در کتابخانه‌ها، مراکز پژوهشی یا آموزشی تجربه‌ای ارزشمند دارند، می‌توانند آن را در این قالب ارائه دهند تا مورد استفاده جامعه علمی و حرفه‌ای قرار گیرد.
مهلت ثبت‌نام در کنگره نیز تا ۲۰ بهمن‌ماه ادامه دارد و همه علاقه‌مندان، چه دارای مقاله باشند و چه بدون مقاله، امکان ثبت‌نام و حضور در برنامه‌ها را خواهند داشت.
زمان برگزاری حضوری کنگره در روزهای ۲۵ و ۲۶ بهمن‌ماه ۱۴۰۴ در سالن‌های کتابخانه ملی ایران خواهد بود.
۴. از نظر علمی و محتوایی، کنگره امسال نسبت به سال‌های گذشته چه تفاوت‌هایی دارد؟
از نظر محتوایی، موضوع عدالت اطلاعاتی قلمرویی گسترده و چندلایه دارد که تمامی حوزه‌های مرتبط با علم اطلاعات و دانش‌شناسی را دربرمی‌گیرد. این مفهوم محدود به یک بخش خاص همچون آرشیو، علم‌سنجی، کتابخانه‌های دیجیتال، دانشگاهی یا عمومی نیست؛ بلکه همه این حوزه‌ها به یک میزان در تحقق عدالت اطلاعاتی سهم دارند و نقش مکمل یکدیگر را ایفا می‌کنند. در واقع، عدالت اطلاعاتی بنیانی است برای تضمین برابری در دسترسی به اطلاعات، فرصت‌های برابر در استفاده از دانش، و توزیع منصفانه منابع اطلاعاتی میان افراد، سازمان‌ها و جوامع.
عدالت اطلاعاتی بر این باور استوار است که اطلاعات، صرفاً یک منبع فنی یا اقتصادی نیست، بلکه یک حق اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌آید؛ حقی که باید برای همه افراد، صرف‌نظر از سن، جنسیت، موقعیت جغرافیایی، وضعیت اقتصادی یا سطح سواد اطلاعاتی، محترم شمرده شود. این مفهوم همچنین بر مسئولیت اخلاقی نهادهای علمی و متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی تأکید دارد تا در مسیر کاهش شکاف‌های اطلاعاتی، مقابله با نابرابری‌های دیجیتال و توانمندسازی گروه‌های کم‌برخوردار گام بردارند. تحقق این اهداف در گرو حفاظت از داده‌ها، شفافیت در سیاست‌های اطلاعات علمی و فراهم‌سازی زیرساخت‌های دسترسی آزاد به منابع علمی معتبر است.
در همین راستا، پژوهش‌هایی که با رویکرد میان‌رشته‌ای و همکاری متخصصان حوزه‌های گوناگون شکل گرفته‌اند اهمیت مضاعفی دارند؛ زیرا عدالت اطلاعاتی در بستر تعامل میان علوم شکل می‌گیرد. چنین همکاری‌هایی می‌تواند در قالب مقالات مشترک در کنگره ارائه شود و تجلی‌گر نگاه جامع‌تری به این مفهوم باشد. از همین رو است که استقبال چشمگیری نیز از سوی رشته‌هایی که با علم اطلاعات و دانش‌شناسی ارتباط نزدیک دارند، مشاهده شده است؛ از جمله فناوری اطلاعات، هوش مصنوعی، مهندسی کامپیوتر، مدیریت دانش، ارتباطات و سیاست‌گذاری علم. این تنوع و همگرایی رشته‌ها نشان می‌دهد که عدالت اطلاعاتی نه‌تنها یک موضوع نظری یا آرمانی، بلکه پدیده‌ای کاربردی و کلیدی در تصمیم‌سازی‌های علمی، سیاست‌های داده، نوآوری فناورانه و توسعه پایدار است.
به همین دلیل، مشارکت جمعی و هم‌افزایی میان رشته‌ها نه‌تنها ضرورتی علمی، بلکه پیش‌شرط تحقق واقعی عدالت اطلاعاتی در سطح ملی و بین‌المللی محسوب می‌شود. نگاهی چنین وسیع، ما را به سوی برداشت تازه‌ای از مسئولیت اجتماعی حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی سوق می‌دهد؛ برداشتی که بر پایه آن، متخصصان این حوزه می‌توانند همچون همیشه، در ساختن جامعه‌ای دانش‌محور، آگاه و عادلانه‌تر نقشی محوری ایفا کنند.
۵. برای اجرایی شدن نتایج و دستاوردهای کنگره، چه برنامه‌ها و تمهیداتی در نظر گرفته شده است؟
در کنگره هشتم انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، با همکاری و اخذ مجوز از سازمان سمت (سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی)، مجموعه مقالات علمی کنگره برای انتشار آماده شد و هم‌اکنون در مرحله تدوین و انتشار قرار دارد. در کنگره نهم نیز همان رویکرد دنبال خواهد شد و مجوز انتشار مجموعه مقالات از سوی سازمان سمت دریافت می‌شود تا آثار پذیرفته‌شده در قالب مجموعه‌ای منسجم و معتبر منتشر گردد.
تمامی مقالاتی که در داوری علمی پذیرفته شوند، در این مجموعه قرار خواهند گرفت. همکاری با سازمان سمت، که یکی از ناشران معتبر و شناخته‌شده در حوزه علوم انسانی کشور است، ارزش علمی و اعتبار انتشارات کنگره را دوچندان می‌کند. به این ترتیب، مقالاتی که هم با نام انجمن و هم با نشان سازمان سمت منتشر می‌شوند، از پشتوانه علمی و ساختاری قدرتمند برخوردار خواهند بود، و این امر به غنای محتوایی مجموعه و جایگاه علمی کنگره می‌افزاید.
۶.پیام پایانی شما خطاب به پژوهشگران و نویسندگانی که مقالات و چکیده‌های خود را در اختیار کنگره قرار می‌دهند چیست؟
در پایان، مایلم خطاب به همه پژوهشگران، نویسندگان و علاقه‌مندان حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی عرض کنم که حضور و مشارکت شما در کنگره نهم با محوریت «علوم اطلاعات و عدالت اطلاعاتی» معنایی بسیار فراتر از یک فعالیت علمی فردی دارد. امروز، مفهوم عدالت در همه عرصه‌ها – از سلامت و فناوری گرفته تا آموزش، ارتباطات و سیاست‌گذاری علمی – مطرح است. آنچه ما در این کنگره دنبال می‌کنیم، بُعد اطلاعاتیِ عدالت است؛ یعنی آن نقطه‌ای که از طریق آن، آگاهی، دانش و دسترسی به منابع علمی می‌تواند برای همگان به شکلی برابر، مسئولانه و انسانی فراهم شود.
هرچه میزان مشارکت برای ارسال چکیده‌ها، مقالات، ایده‌ها و حضور در پیش نشست ها و نشست ها بیشتر باشد، نشان‌دهنده میزان توجه جامعه علمی ما به این موضوع بنیادین است. اگر در زمینه‌هایی چون سازماندهی اطلاعات، علم‌سنجی، خدمات کتابخانه‌ای، مدیریت دانش یا فناوری اطلاعات فعالیت می‌کنیم، نمی‌توانیم از مفهوم عدالت اطلاعاتی غافل باشیم؛ زیرا عدالت، اساس و غایتِ همه نظام‌های اطلاعاتی است. هر پژوهش، هر ابتکار و هر تجربه در این مسیر، گامی به سوی جامعه‌ای عادلانه‌تر در زمینه توزیع دانش و اطلاعات محسوب می‌شود.
از همه همکاران ارجمند، اعضای محترم انجمن و پژوهشگران گرامی و دانشجویان عزیز دعوت می‌کنم که تا مهلت تعیین‌شده، یعنی ۳۰ آبان‌ماه ۱۴۰۴، چکیده‌های خود را ارسال کنند و در این رویداد علمی مشارکت فعال داشته باشند. باور دارم که این کنگره سرآغاز شکل‌گیری یک جبهه پژوهشی نو در کشور خواهد بود؛ جبهه‌ای که مسیرهای تازه‌ای را به سوی پایان‌نامه‌ها، مقالات علمی و حتی کنگره‌های تخصصی‌تر در زمینه‌های گوناگون عدالت اطلاعاتی خواهد گشود.
این کنگره فرصتی ارزشمند برای تبادل اندیشه، تجربه و شکل‌دهی به گفت‌وگویی فراگیر در جامعه علم اطلاعات و دانش‌شناسی است؛ گفت‌وگویی که می‌تواند به‌سان طوفانی فکری و فرهنگی، مرزهای سنتی دانش را درنوردد و افق‌های تازه‌ای را پیش روی پژوهشگران بگشاید. این طوفان فکری نه‌تنها زمینه‌ساز تحولات علمی در درون این رشته است، بلکه دریچه‌ای به سوی تقویت تعاملات میان‌رشته‌ای با حوزه‌هایی چون فناوری اطلاعات، هوش مصنوعی، جامعه‌شناسی، آموزش، ارتباطات و سیاست‌گذاری علم می‌گشاید. چنین دگرگونی‌ای سبب می‌شود عدالت اطلاعاتی از سطح نظری و آرمانی فراتر رود و به چارچوبی راهبردی برای ساخت جامعه‌ای آگاه، پاسخ‌گو و برابر در دسترسی به دانش تبدیل گردد.
با سپاس از تلاش و مشارکت همه عزیزان و با امید به آن که حضور شما استاد گرامی، کنگره امسال را به نقطه عطفی در حرکت علمی کشور بدل سازد. بسیار سپاسگزارم.
مصاحبه کننده: مهدی خدایخشی، دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شاهد و عضو کمیته اجرایی کنگره نهم متخصصان علوم اطلاعات