مهمانان این پیش‌نشست آقای دکتر خسروی (معاون کتابخانه ملی و رئیس انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران)، خانم دکتر ملوک‌السادات حسینی بهشتی (دکترای زبان‌شناسی همگانی؛ عضو هیئت‌علمی و رئیس پژوهشکده مدیریت دانش پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایرانداک))، همچنین آقایان دکتر امید قیاسوند (دکترای انفورماتیک پزشکی و بهداشت از دانشگاه ویسکانسین آمریکا، محقق ارشد در کتابخانه ملی اقتصاد آلمان) و مهندس تقی رجبی (کارشناسی ارشد شیمی فیزیک؛ مربی پژوهشکده علوم اطلاعات، گروه پژوهشی اصطلاح‌شناسی و هستی‌شناسی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایرانداک)) بودند.
این جلسه با صحبت‌های خانم دکتر صمیعی، دبیر علمی ششمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات با عرض خیر مقدم و اعلام موضوع پیش‌نشست و معرفی مهمانان آغاز شد. سپس خانم سپیده سیروس کبیری، دبیر پیش‌نشست آرشیوهای دیداری شنیداری با توضیح در خصوص پیش‌نشست سوم و ارتباط آن با این پیش‌نشست، به موضوع هستی‌شناسی در آرشیوهای دیداری شنیداری اشاره کردند.
در بخش اول، آقای دکتر خسروی در خصوص اهداف پیدایش و تولید اصطلاح‌نامه‌ها و هستی‌شناسی‌ها توضیحاتی ارائه فرمودند و به معضلات جاری در خصوص تولید تزاروس‌ها و آنتولوژی‌ها اشاره کردند. سپس به مراحل مهم تولید آنتولوژی در حوزۀ دیداری شنیداری و به طور کلی، منابع غیرکتابی پرداختند و گام نخست این اقدام را تعریف دقیق هدف و رویکرد اصلی تولید هستی‌شناسی برشمردند. سپس به گام‌های بعدی شامل تعیین مفاهیم، موجودیت‌ها، روابط اصلی و زبان بازنمون و در نهایت ارزیابی هستی‌شناسی برای رفع خطاهای پروژه پرداختند. از نظر ایشان، به عنوان متخصص حوزۀ هستی‌شناسی، نکتۀ مهم این فرایند در ایجاد ارتباطات و قیدهایی است که بین عناصر کلاس‌ها، اعم ازdata property و object property برقرار می‌شود. همچنین به اشتباهاتی در برخی پروژه‌های هستی‌شناسی اشاره کردند: «اگر یک تزاروس (اصطلاح‌نامه) را به یک فضای RDF یا OWL ببریم و ارتباطات تزاروسی همچنان باقی بماند، هستی‌شناسی ایجاد نشده و نام آن آنتولوژی نیست. هر زمان که توانستیم بین اصطلاحات ارتباطات خاص مفهومی برقرار کنیم، آنتولوژی شکل گرفته است». همچنین به رویکردهای تخصصی تولید هستی‌شناسی در حوزه‌های مختلف مانند صدا و سیما، کتابخانه ملی و صنعت نفت اشاره کردند که باید با توجه به نوع نیاز و کاربرد تخصصی، هستی‌شناسی‌ها در آن‌ها شکل بگیرند. معاون کتابخانه ملی، به چند نمونه از پروژه‌های انجام شده و در دست اقدام توسط متخصصان علوم اطلاعات در کتابخانه ملی اشاره فرمودند که می تواند در حوزه دیداری شنیداری کاربرد داشته باشد. همچنین به جدیدترین پروژه این سازمان با عنوان «اصطلاح‌نامه عمومی ادارات» اشاره کردند که در سیستم‌های اتوماسیون اداری قابل بهره‌برداری است. لینک دسترسی عمومی به شرح زیر ارائه شد:
http://skosmos.nlai.ir/administration/fa
در بخش دوم، خانم دکتر بهشتی در خصوص طراحی هستان‌شناسی در علوم پایه و تفاوت آن با علوم اجتماعی و علوم انسانی توضیحات مبسوطی همراه با تصاویر مرتبط ارائه نمودند: «در سال ۹۰ و ۹۱ با الگوگیری از مقاله آقای دکتر خسروی و مطالعات دانشگاه مادرید اسپانیا، طرح جدیدی ارائه گردید و به این نتیجه رسیدیم که تبدیل اصطلاح‌نامه به هستان‌شناسی اگر چه به صورت کامل یک آنتولوژی را به ما نمی‌دهد ولی با صرفه‌جویی در وقت، نیروی انسانی و بودجه، روش بسیار مؤثری است و با توجه به مهارت متخصصان ایرانداک در حوزۀ اصطلاح‌نامه‌ها، این اقدام صورت گرفته است. مثلث معنایی (در رأس آن مفهوم، یک ضلع اصطلاح و یک ضلع دیگر مصداق) تبدیل اطلاعات اصطلاح‌نامه به هستی‌شناسی را ممکن ساخته و روابط معنایی بین مفاهیم را ایجاد می‌کند».
ایشان با اشاره به مدل ایجاد هستان‌شناسی بر اساس طرح گومز- پرز (۲۰۰۴)، به نقش مهم متخصص موضوعی در پروژه‌های هستی‌شناسی پرداختند و توضیحاتی در خصوص تولید هستی‌شناسی دفتر مطالعات زنان در نهاد ریاست جمهوری به عنوان اولین پروژه کاربردی بیان نمودند.
همچنین با بیان پروژه دیگری از طراحی هستان‌شناسی‌ها بر اساس «مت آنتولوژی» به گام‌های مختلف این طراحی در یازده مرحله اشاره کردند: «این فرایند بر اساس استراتژی بالا به پایین، شامل ساخت واژه‌نامه مجموعه اصطلاحات، یکسان‌سازی مفاهیم بر اساس استاندارد ایزو ۲۵۹۶۴، ساخت رده‌بندی مفاهیم و تعریف روابط دودویی میان مفاهیم تشریح می‌شود تا چند معنایی رفع شود و روابط اعم و اخص به روابط زیرکلاس و سوپرکلاس تبدیل شود».
ایشان با تأکید بر نقش متخصصان موضوعی در تدوین اصطلاح‌نامه‌ها و تداوم حضور آن‌ها در تولید هستی‌شناسی‌ها و غنی‌سازی روابط مفهومی بین اصطلاحات، به نمونه‌هایی از پروژه‌های انجام شده در ایرانداک به صورت اصطلاح‌نامه و توسعه آن به هستی‌شناسی در محیط نرم‌افزار پروتژه پرداختند و فرمودند ویژگی هستی‌شناسی در محیط نرم‌افزاری مثل پروتژه، امکان گسترش آن را تسهیل کرده است. در پایان به منابع مهم این حوزه و متخصصان پیشرو در زمینه تولید و گسترش هستان‌شناسی‌ها اشاره کردند.
در بخش سوم این پیش‌نشست، آقای مهندس رجبی به عنوان متخصص موضوعی تیم پژوهش هستی‌شناسی به تشریح پروژه تولید اصطلاح‌نامه شیمی فیزیک در ایرانداک و تبدیل آن به هستی‌شناسی پرداختند. ایشان با ارائه نقشۀ مفهومی اصطلاح‌نامه شیمی فیزیک، به دیدگاه اصطلاح‌نامه و دیدگاه هستی‌شناسی در پروژه تولید آنتولوژی در ایرانداک پرداختند و فرمودند: در تولید آنتولوژی، فاز نخست یعنی انتقال اصطلاح‌نامه به محیط پروتژه صورت گرفته است ولی روابط مفهومی دیده نمی‌شود. روابط صرفاً عام به خاص است و هنوز غنی‌سازی نشده است.
ایشان به کاربردهای اصطلاح‌نامه در بازیابی اطلاعات، سازماندهی اطلاعات، تولید هستی‌شناسی، آموزش، تحلیل محتوا و ایجاد ساختار معنایی در بدو تولید واژه‌های فرهنگستان زبان فارسی پرداختند و به پژوهش‌های صورت گرفته در خصوص کاربرد آموزشی اصطلاح‌نامه در کتب درسی و همچنین کاربرد تحلیل محتوای اصطلاح‌نامه‌ها در پژوهش‌های علمی اشاره کردند و در نهایت ایده دیگری در خصوص کاربرد اصطلاح‌نامه در فرایند واژه‌سازی در فرهنگستان زبان فارسی را بیان نمودند.
مهندس رجبی در ادامه، با تحلیل روند تبدیل اصطلاح‌نامه شیمی به هستی‌شناسی در پروژه ایرانداک، به نقد فرایندهای جاری و نقش مهم مفاهیم شیمیایی در کنار مواد شیمیایی در تولید آنتولوژی پرداختند و با توجه به الگوی انتخاب شده (آنتولوژی Chebi) در این فرایند پژوهشی، به اهمیت هدف و کاربرد آنتولوژی‌ها تأکید کردند.
در بخش چهارم آقای دکتر قیاسوند در خصوص آنتولوژی شیمی و تأکید بر همکاری متخصصان بیشتر این حوزه برای غنی‌سازی بیشتر روابط صحبت کردند: «هدف این بوده که تا می‌توانیم از روابط «کبی» الگوبرداری شود. غنی‌سازی باید به صورت دستی و توسط متخصصان موضوعی صورت بگیرد تا روابط بین اصطلاحات را تعریف کنند».
ایشان در خصوص ابزارهای تولید و نمایش آنتولوژی ضمن بیان این که پروتژه ابزار توسعه آنتولوژی است و نه ابزار نمایش آنتولوژی، با اشاره به پروژه‌ای از دانشگاه ویسکانسین آمریکا، به امکان رؤیت روابط و مفاهیم به صورت بصری و قابلیت نمایش آن‌ها در ابزار نمایش آنتولوژی که به صورت بومی توسعه پیدا کرده بود، پرداختند و با ارتباط این موضوع به رویکرد دیداری شنیداری، دو مبحث مهم پردازش زبان‌های طبیعی و آنتولوژی را بدین‌صورت شرح دادند: «ماشین از آنتولوژی‌ها برای پردازش زبان استفاده می‌کند. از سوی دیگر پردازش زبان، بر اساس یادگیری ماشین به توسعه آنتولوژی‌ها کمک می‌کند. ماشین با استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند باعث توسعه آنتولوژی‌ها شود که در این صورت باعث کاهش هزینه و زمان خواهد شد، به متخصص موضوعی نیاز نخواهد داشت و ماشین کار را انجام خواهد داد. وقتی یک صوت یا ویدئو داشته باشیم و از سرویس‌های تبدیل گفتار به متن، محتوای دیداری شنیداری را به صورت متن پیاده کنیم، می‌توان آن را تحلیل کرد و اطلاعات را استخراج نمود. در ادامه با استفاده از هوش مصنوعی، روابط بین موسیقی‌ها، فیلم‌ها و سایر منابع دیداری شنیداری را برقرار می‌کنیم و بدین‌ترتیب با بهره‌برداری از سرویس‌های مختلف، تولید آنتولوژی در حوزۀ دیداری شنیداری تسهیل خواهد شد».
در جمع‌بندی مطالب ارائه شده، آقای دکتر خسروی به چند نکته مهم در خصوص نقش اصطلاح‌نامه‌ها در آموزش به ماشین و همچنین به روابط گسترده بین مفاهیم هستی‌شناسی و گزاره‌های فارسی در تبیین این روابط، اهمیت هدف و کاربرد آنتولوژی‌ها پرداختند.
در انتهای این پیش‌نشست که با حضور متخصصین برتر حوزه هستی‌شناسی برگزار شد، گزارش‌ها، نظرات و پرسش و پاسخ‌هایی صورت گرفت و پیشنهاداتی از سوی دبیر پیش‌نشست برای توسعۀ دانش هستی‌شناسی در بین دانشجویان علم اطلاعات و دانش‌شناسی ارائه گردید.
فیلم کامل این پیش‌نشست در آدرس زیر قابل دسترسی علاقمندان است:
http://learning.ilisa.ir/p3u79qdy8lnc?proto=true
گزارش: سپیده سیروس‌کبیری
دبیر پیش‌نشست تخصصی آرشیوهای دیداری شنیداری ششمین کنگرۀ متخصصان علوم اطلاعات