دومین برنامه از نشست اخلاق پژوهش درتاریخ ۳۰ بهمن ماه ۱۳۹۹ با عنوان «نقش اخلاق در پژوهشگری دیجیتال» توسط آقای دکتر امیررضا اصنافی از ساعت ۱۷ تا ۱۹ به صورت آنلاین برگزار شد. در ابتدای جلسه آقای عباس رجبی دبیر نشست اخلاق پژوهش ضمن توضیحاتی دربارۀ عنوان کارگاه بیان داشت: آقای دکتر اصنافی از اعضای هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید بهشتی هستند. ایشان سالیان درازی با فعالیت در شبکه‌های اجتماعی همانند وبلاگ، لیکندین، آکادمیا، و .. به خوبی با این شبکه‌ها به‌خصوص شبکه‌های علمی آشنا هستند و مقالات و کارگاه‌های متنوعی در این حوزه تألیف و اجرا کردند. بعد از پیدایش اینترنت و گسترش فضای مجازی، فرصت مغتنمی برای پژوهشگران پیش آمد تا علاوه بر تقویت و تسریع ارتباطات علمی خود، فرایند پژوهش خود را بهبود بخشند. اما از سوی دیگر این مجال، چالش‌هایی پیش روی آنان نهاد تا پاسخی برای آن بیابند. چالش‌هایی همانند ارزیابی تولیدات علمی، چگونگی نشر آن در فضای مجازی، ابزارهای تولید محتوا، مسئولیت‌های اخلاقی پژوهشگر در این فضا و …. از این رو، آقای دکتر اصنافی در این کارگاه به آنان خواهد پرداخت.
دکتر اصنافی ضمن تشکر از کنگرۀ ششم که این فرصت را در اختیار ایشان قرار داد تا تجارب و پژوهش‌های خود را در این زمینه در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد، در ابتدا به پیشینه ارتباطات علمی پرداخت. ایشان بیان داشت: در ابتدا مراودات علمی بسیار محدود و بیش‌تر در جمع دوستان بود. اما با گسترش اطلاعات و پژوهشگران خصوصا ًدر قرن ۱۵، تشکل‌های محلی و انجمن‌های علمی گسترش یافت و برای نشر اندیشه‌ها، نشریات علمی پایه‌ریزی و منتشر شد. نامه‌نگاری بین دانشمندان و انتشار کتاب به ابزاری قدرتمند برای نشر اطلاعات مبدل شد. با گسترش فناوری، ابزارهای جدیدی در قرن بیستم برای ارتباطات سریع‌تر، انتقال حجم بالای اطلاعات، و آگاهی از اطلاعات تولید شده شکل گرفت. مهم‌ترین این ابزارها، ظهور اینترنت و شبکه‌های کامپیوتری بود. دیگر ارتباط افراد و تبادل‌های علمی، به جز گفتگوی رو در رو، مجلات، کتاب‌ها، تلفن، همایش‌ها؛ استفاده هرچه بیش‌تر از ارتباطات دیجیتال مبتنی بر وب بود. این ارتباطات علمی از منظر جغرافیایی یا به صورت درون کشوری بود و یا فرامرزی و بین‌المللی. اما از چه کانال و مجاری این اطلاعات تبادل می‌شد؟ می‌توان این ارتباطات علمی را به دو بخش تقسیم کرد. رسمی: کتاب، مجلات، کنفرانس‌های علمی، کارگاه‌های آموزشی، جلسات انجمن‌های علمی و وبینارها. غیررسمی: نامه‌های خصوصی (رایانامه، شبکه‌های اجتماعی، گروه‌های بحث)، ملاقات‌های شخصی. پژوهشگران، ناشران، کتابداران، و کاربران بازیگران اصلی این ارتباطات علمی هستند. حال با گسترش وب و بستر ارتباطات دیجیتالی و قابلیت‌های بی‌شماری که این محیط برای پژوهش و پژوهشگران ایجاد کرده است، ما شاهد بروز پژوهشگری دیجیتال هستیم که از ویژگی‌های آن می‌توان به آن موارد اشاره کرد: تأکید بیش‌تر و شاید گذر از روش سنتی ارتباطات علمی به نظام‌های دیجتال، آشنایی با ابزارها و روش‌های گردآوری داده‌ها جدید، اشتراک‌گذاری اطلاعات و آشنایی با داده‌کاوی، آشنایی با شبکه‌های علمی و استفاده مؤثر از آن‌ها برای مراودات علمی، رؤیت‌پذیری بیش‌تر تولیدات علمی خود در فضای وب، رصد بازخورد و نوع استفاده کاربران از تولیدات علمی خود. اما سؤالی که پیش می‌آید این است که از چه ابزاری برای پژوهشگری دیجیتال باید بهره برد؟ نمایه‌های استنادی همانند گوگل اسکولار، ابزارهای مصور‌سازی اطلاعات مثل فتوشاپ، ابزارهای مدیریت استنادی همانند اندنوت، پادکست‌ها و ویدئوکست‌ها، آشنایی با موک‌ها، واسپارگاه‌ها یا سپردنگاه‌ها، موتورهای کاوش تخصصی.
حال که با پژوهشگری دیجیتال آشنا شدیم برای تولید، انتشار، نشر، باز نشر و استفاده از داده‌ها و اطلاعات در فضای مجازی چه ملاحظات اخلاقی را باید در نظر گرفت؟ شاید در نگاه کلی بتوان گفت: ارزیابی صحت داده‌های موجود برای استفاده علمی و یا باز نشر و اشتراک‌گذاری آن، توجه به مالکیت فکری آثار و اطلاعات، اعتبارسنجی ابزارهای پژوهش، و بالاخره داشتن مهارت و توانایی سواد اطلاعاتی. برای قدم گذاشتن در شبکه‌های اجتماعی و خصوصاً علمی، می‌باید به خوبی با قوانین این شبکه‌ها آشنا بود. توجه به قوانین و شیوه نامه‌های حقوقی و اخلاقی این شبکه‌ها بسیار مهم است و از سوی دیگر احترام به مخاطب و کاربران استفاده‌کننده از تولیدات علمی شما در این شبکه‌ها. به عنوان مثال پروفایل یا رخ‌نما می‌باید واقعی باشد تا اعتماد کاربر جلب شود. مثل عکس شخص پژوهشگر، رزومه یا کارنامه علمی، آثار و تولیدات علمی منتشر شده در آن، باید به گونه‌ای باشد تا اعتماد کاربر را جلب کند. در فضای وب، فضای مجازی، و شبکه‌های علمی به تعاملات انسانی دقت کافی باید داشت تا ارتباطات خود را به خوبی اداره کرد و بهره‌مندی علمی هم شما و هم کاربران تضمین شود. توجه به حریم شخصی افراد و نیز امنیت داده‌ها از نکات مهم برای حضور در شبکه‌های اجتماعی و فضای وب است. هرکسی را نمی‌باید در حلقه دوستان خود در این شبکه‌ها وارد کرد چرا که هدف دریافت بیش‌تر تعداد لایک و دیده شدن نیست بلکه هدف، ارتباط عملی و اشتراک دانش و ارتقاء علم و دانش برای شما و پژوهشگران است.
در پایان جلسه سؤالاتی از سوی حاضرین مطرح شد و دکتر اصنافی به آن پاسخ داد. برای مشاهده فایل نمایش کارگاه به این نشانی مراجعه شود.

https://learning.ilisa.ir/p631vjux4an5/?proto=true

لینک دانلود فایل ارایه

گزارش: آقای عباس رجبی (دبیر پنل اخلاق پژوهش در ششمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات)