نشست افتتاحیه پنجمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات با موضوع «ما و آینده: تحولات نوپدید در علوم کتابخانه ها و آرشیوها» در روز چهارشنبه ۲۹ آبان ماه ۱۳۹۸ در تالار قلم سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. در این نشست موضوع اصلی کنگره پنجم از دیدگاه‌های مختلفی مورد بررسی قرار گرفت. دکتر محمد زره‌ساز، دبیر علمی کنگره و دبیر نشست افتتاحیه با بیان مقدمه‌ای در رابطه با ضرورت توجه به رویکرد آینده‌نگری در فضای رشته و حرفه، به چالش‌های این دو حوزه اشاره کرد. ایشان کاهش جذب نیروهای انسانی در فضاهای حرفه‌ای از جمله کتابخانه‌ها و آرشیوها و گسترش کمی و بی‌کیفیت رشته در بیش از نود گروه آموزشی در دانشگاه‌های کشور را در سال‌های اخیر یادآوری کرد و خواستار توجه جدی نهادها و اندیشمندان فعال در این حوزه به حضور نقش‌آفرین در آینده قابل پیش‌بینی به عنوان ضرورتی انکارناپذیر شد. وی انجمن علمی را به عنوان یکی از نهادهای تأثیرگذار و رابط در فضای رشته و حرفه معرفی کرد که می‌تواند نقش مهمی را در افزایش شناخت و تبیین راهبردهای آینده‌نگرانه به منظور چابک‌سازی و بازتعریف رویکردهای حرفه‌ای و آموزشی با توجه به تحولات قابل پیش‌بینی ایفاء کند. پس از این مقدمه اعضای پنل معرفی شدند و نقش آنها در شکل‌گیری مباحث نشست برای حضار تبیین شد.
دکتر سیدرحمت الله فتاحی، استاد پیشکسوت دانشگاه فردوسی مشهد نخستین سخنران این نشست بود که صحبتهای خود را با این سؤال که چگونه می‌توانیم حرفه و رشته خود را پویاتر کنیم؟ آغاز کرد. ایشان در ادامه افزود: یکی از راه حلها فکر کردن به آینده، آینده پژوهی و گرفتن ایده هایی از محیط است. هر وقت کتابخانه نتواند خدمات خود را به درستی ارائه دهد جامعه نمی ایستد و هدف و خدمتش را از جای دیگری تأمین می کند و این یک هشدار جدی است.
دکتر فتاحی در ادامه اظهار کرد: مسئله مهم در رشتۀ کتابداری ضعف شدید در ارائه خدمات است، ایشان در بین صحبتهای خود چند سوال اساسی بیان کردند ازجمله: -خدمات سنتی کتابخانه تا چه زمانی می‌تواند نیازهای جامعه را برطرف کند؟ -با ادامه روند سنتی در زمینه خدمت آیا آینده روشنی برای ما وجود دارد؟ -فناوریهای نوین چه تأثیری بر انتظارات جامعه نسبت به دسترسی به اطلاعات و دانش گذاشته است؟ –چرا خانواده گوگل یک خانواده موفق است؟ چه استراتژیهایی را گوگل استفاده می کند؟
استاد پیشکسوت دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه افزود: دلیل ایده گرفتن از گوگل این بود که مردم از گوگل مَپ استفاده‌های زیادی می‌کنند. ایشان در ادامه ویژگیهای گوگل را بیان و آنها را با خدمات کتابخانه مقایسه کرد و در پایان سخنرانی خود گفت: بخاطر فناوریهای نوین و وجود خانواده گوگل توقعات و انتظارات بالا رفته و ما نمی توانیم با خدمات سنتی به آنها پاسخ دهیم. انتظار افراد از سازمانها این است که پویا، سریع و ساده عمل کنند. اگر ما چنین عملکردی داشته باشیم می توانیم بر روند توسعه جامعه موثر باشیم. در غیر این صورت بقای خود را از دست خواهیم داد.
دکتر محمدباقر غزنوی قوشچی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد و از فعالان حوزه فناوریهای اطلاعاتی سخنران بعدی نشست بود. ایشان به تحولات عرصه فناوری در حوزه مخازن داده‌ای اشاره کرد و بحث خود را به معرفی و نحوه فعالیت این منابع در وب اختصاص داد. ایشان اهمیت مخازن داده‌ای را به دلیل گردآوری و ارائه انواع داده‌ها و اطلاعات سازمانها در قالب‌های مختلف دانست. دکتر غزنوی در ادامه افزود: به دلیل تنوع اطلاعات، فراگیری و وجود انواع داده ها با فرمت های مختلفی که در وب وجود دارد باید از مخازن داده ای استفاده کرد. همچنین ایشان در ادامه افزود: تنوع مخازن داده ای کم کم در حال تبدیل به تعداد محدودی منحصر می شود که دو نمونۀ کلیدی آنها ای پرینت و دی اسپیس است. ایشان در ادامه آمارهایی را بیان کردند که نشان می داد تعداد توزیع مخازن داده ای که مبتنی بر ای پرینت و دی اسپیس می باشند را نشان می داد. دکتر غزنوی در ادامه اظهار کرد: مطلبی که در مخازن داده ای مطرح شده این است که تنوع اطلاعات این مخازن به دست کاربر برسد بنابراین بحث سئو (جدول تناوبی سئو) بیان می شود. ایشان در پایان عنوان کرد که آینده فناوری به سمت وب ۵ می‌رود و در این فناوری تعاملی بودن و مصورسازی داده‌ها نقش اساسی را برای اینکه کتابخانه‌ها و مخازن داده‌ای آینده به عامل انسانی مرتبط شوند دارد.
در ادامه دکتر علیمحمدی عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، ضمن اشاره به موضوعاتی چون یکپارچه شدن فناوری، تبعیض قائل شدن و ضرورت برخورد منصفانه با افراد (کاربران)، تعهد به تنوع در خدمات و ارائه خدمات به خارج از کتابخانه، گفت: در حوزه آموزش باید به حوزه های جدید مثل علوم شناختی روی بیاوریم و توسعه برنامه های آموزشی جدید و تصمیم برای رفتن به دانشکده های جدید باید بر اساس نیاز بازار کار صورت گیرد.
دکتر محمدمهدی ذوالفقارزاده عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و پژوهشگر حوزه آینده‌پژوهی ضمن تشکر و قدردانی از انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران به منظور انتخاب رویکرد آینده‌نگر برای کنگره امسال، به بررسی چند موضوع از قبیل ماهیت و کارکردهای آینده‌پژوهی، روندها و عدم قطعیت‌هایی که آینده کتابخانه ها را تحت تأثیر قرار می دهد پرداخت. ایشان در ادامه افزود: آینده‌پژوهی پیشگوئی نیست و کسی در این فضای پر از تغییر نمی‌تواند ادعا کند که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد. ما آینده‌های مختلفی را پیش‌روی خود قرار می‌دهیم چه در ممکنات، چه در احتمالات و چه در مطلوبات. ما به خاطر تغییر سراغ آینده‌پژوهی می‌رویم و این نشان می‌دهد که این نیاز در میان کتابداران احساس شده است که ما نیازمند تغییر هستیم. تغییر و تحول در گرو چیست؟ تغییر در گرو تغییر ذهنیات ماست. دکتر ذوالفقارزاده در ادامه به معرفی مرکز مطالعات آینده کتابخانه‌ها که توسط انجمن کتابداری آمریکا تأسیس شده است پرداخت و گفت: این مجموعه سی و نه روند را به عنوان روندهای تأثیرگذار بر آینده این حوزه معرفی کرده است. یکی از روندها به عنوان خلوت ذهن معرفی شده که کتابخانه می‌تواند خدمات خوبی را در این زمینه به کاربران ارائه دهد. ایشان همچنین در آخر به انجمن پیشنهاد داد تا مرکزی برای مطالعات آینده‌پژوهی و رصد روندها و عدم قطعیت‌های این حوزه با توجه به اقتضائات بومی پدید آورد.
دکتر سید مهدی طاهری عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی آخرین سخنران این نشست بود. ایشان در ابتدای صحبتهای خود جای موزه‌داران را در این کنگره خالی دانست. ایشان افزود: اگر بخواهیم آیندۀ سبزی و حضور پر رنگ در آینده، داشته باشیم، باید از رویکرد انفعالی خارج شویم و تأثیرگذار باشیم و در توسعه فناوریها مؤثر باشیم زیرا پتانسیل بالایی در بافت فرهنگی وجود دارد.
ایشان ضمن اشاره به اهمیت داده‌های بافت فرهنگی (شامل کتابخانه، آرشیو و موزه) به سولوشنهای دنیای فناوری و تعامل متخصصان حوزه با فناوریها با ذکر جزئیات پرداخت. از آن جمله به سولوشنهای مختلفی که درباره بیگ دیتا ارائه شده مثل لینک دیتا و ماشین لرنینگ اشاره کرد و افزود: بافت داده‌های فرهنگی به دلیل داشتن بافت ساختارمند برای این سولوشن‌ها بسیار مناسب هستند و ما باید به سمت شیوه های ترکیبی انسان و ماشین حرکت کنیم. دکتر طاهری در ادامه اظهار کرد: یکپارچه‌سازی داده های میراث فرهنگی با داده های تولید شده توسط کاربران برای ایجاد مخازن قوی اهمیت دارد. ایشان به غفلت از داده‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی و اهمیت آنها اشاره کرد و افزود: پیشنهاد من همگرایی بافت میراث فرهنگی است و باید داده‌های هر سه بافت یعنی کتابخانه، آرشیو و موزه همگرا شود و باید حرکت‌های جدی را برای یکپارچه‌سازی داده‌های بافت میراث فرهنگی آغاز کنیم. ما تا کنون واقعا منفعلانه عمل کرده‌ایم و باید در تولید این فناوریها تأثیرگذار باشیم.
در ادامه نشست به پرسشهای حاضرین در نشست پاسخ داده شد. از جمله موارد طرح شده می‌توان به ضرورت توجه به ایده‌های نو و الگوگیری از ایده‌های موفق، فرا رسیدن زمان تغییر، انجام تغییرها در رشته بدون نقشه راه در گذشته، نیاز راه‌اندازی اتاق فکر در انجمن در رابطه با آینده‌پژوهی و ضرورت حذف و بازنگری در قواعد مزاحم برای ارائه خدمات کارآمد به کاربران اشاره کرد.
در پایان نشست دکتر زره‌ساز دبیر نشست ضمن جمع‌بندی از مباحث ارائه شده عنوان کرد: به اذعان همه حاضران در نشست زمان تغییر بنیادی در رشته و حرفه‌های وابسته بهعلوم اطلاعات با توجه به تحولات قابل پیش‌بینی فرا رسیده است. ان شاء لله در نشست‌های دیگر کنگره و همچنین در برنامه‌های آتی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران به این موضوع به صورت مفصل‌تر پرداخته خواهد شد.
مشروح این نشست پس از پیاده سازی و ویرایش در کتاب مجموعه مباحث و دستاوردهای کنگره پنجم متخصصان علوم اطلاعات ایران منتشر خواهد شد.