نشست آموزش علم اطلاعات و دانش‌شناسی پنجمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات با عنوان «نظام آموزشی کشور در علم اطلاعات و دانش‌شناسی: حال و آینده» در روز پنجشنبه ۳۰ آبان ماه ساعت ۹ تا ۱۱ در سالن اندیشگاه کتابخانه ملی برگزار شد. اعضای این نشست عبارت بودند از: دکتر عبدالحسین فرج‌پهلو (رئیس گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری)، دکتر رضا ملکی (عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی) و دکتر میترا صمیعی (مسئول کمیته آموزش انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی)
در ابتدای نشست سرکار خانم دکتر صمیعی دبیر پنل ضمن خوش آمد گویی به حضار ، چنین گفت: آموزش عالی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به لحاظ کمی و کیفی شاهد تحولات زیاد و مسائل بسیاری است .در گذشته فقدان برنامه مدون متناسب با فناوری های نوین اطلاعات و ارتباطات ایستایی برنامه های درسی رشته، عدم همخوانی شیوه های آموزشی با محیط های کاری، عدم وجود رابطه علمی سازمان یافته بین گروه های آموزشی دانشگاه ها با بازار کار، رویکرد سنتی برنامه های درسی، از مشکلات نظام آموزشی رشته بوده است. در حال حاضر نیز با وجود تغییر عنوان رشته و برنامه های درسی، هنوز میان انتظارات جامعه و سازمان ها از متخصصان علوم اطلاعات و توانایی های آنها فاصله زیادی وجود دارد .همگام نشدن برنامه های مدون آموزشی و آموخته های فارغ التحصیلان رشته با نیازهای جامعه و بازار کار، باعث عدم موفقیت اجتماعی و حرفه ای متخصصان علوم اطلاعات شده است. یکی از معضلات نظام آموزشی کشور، عدم تربیت و آموزش کاربردی دانشجویان رشته همگام با تغییرات مستمر فناوری های اطلاعاتی برای ورود به بازار کار در دانشگاه هاست. قبل از این پنل، دو پیش پنل که یکی در ۱۴ مهر با حضور مدیران گروه های آموزشی دانشگاه های تهران و دیگری در ۲۱ آبان در دانشگاه علامه طباطبائی با حضور صاحبنظران و اساتید و دانشجویان رشته برگزار کردیم. در این پنل قصد داریم به مباحثی چون وضعیت رشته در حال و آینده، افق کاری فارغ التحصیلان رشته در بازار کار، جایگاه میان رشته ای بودن علوم اطلاعات، فرصت های شغلی نوظهور علوم اطلاعات، چیستی و هویت رشته، چالش های گرایش های مختلف رشته و برنامه درسی، آینده رشته علم اطلاعات و دانش شناسی ، با حضور اساتید و صاحبنظران رشته بپردازیم.
سپس جناب آقای دکتر عبدالحسین فرج پهلو درخصوص سیر تحول گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی و مراحل تصویب رشته علم اطلاعات و دانش شناسی و اجرای آن نکاتی را بیان کردند. همچنین ایشان بیان کردند: سیر تحول برنامه ریزی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی در ۳ دوره اتفاق افتاده است. دوره اول قبل از ۱۳۸۶ که عموما الگوگیری از رشته ها و دروس در کشورهای امریکا، کانادا و سایر کشورها بود و تأکید بر تمرکز گرایی جدی در دانشگاه ها بود . دوره دوم بین سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۶ بودکه دروس بر اساس برداشت گروه از نیاز کنونی و آتی جامعه انجام می گرفت و با برگزاری جلسات و تعاملاتی که در گروه های آموزشی دانشگاه های مختلف، انجمن علمی رشته و کتابخانه ملی ایران بود، منجر به ایجاد رشته های دانشگاهی که الان موجود است ، شده است و دروه سوم که ۲ سال از آن گذشته و در وزارت علوم گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی شکل گرفته است و فعالیت های جدیدی را در خصوص تطبیق سرفصل های درسی با نیاز بازار کار شروع کرده است. متأسفانه جامعه علمی و حرفه‌ای از فعالیت های کارگروه اطلاعی ندارد و دلیل آن این است که فعالیت های کارگروه در رسانه های کتابداری به ویژه لیزنا منعکس نمی شود و کارگروه حضور فعالی در رسانه ها ندارد.
بعد از آن دکتر رضا ملکی ضمن قدرانی و تشکر از فعالیت های کارگروه برنامه ریزی و گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفتند که بسیاری از مسائل مشکلات رشته مربوط به نسل جدید آموزشی است . متأسفانه سرعت تحولات رشته با سرعت تحولات بیرونی همخوانی ندارد و رشته علم اطلاعات و دانش شناسی اگر همگام با تحولات پیش نرود به انزوا کشیده خواهد شد. ایشان ادامه دادند: در سال های آینده چالش های مهمی فراروی رشته است که بقای آن را تهدید می کند. این چالش ها عبارتند از :کاهش نرخ رشد جمعیت و کاهش ورودی به دانشگاه ها؛ کاهش تمایل دانشجویان برای ورود به رشته های علوم انسانی؛ عدم هم خوانی سرعت تحولات رشته با سرعت تحولات بازار کار اطلاعات، فناوری اطلاعات و ارتباطات و جامعه اطلاعاتی. چهار پیش بینی برای رشته علم اطلاعات و دانش شناسی وجود دارد: ۱) پیش بینی بدبینانه، سناریوی انقراض و نابودی ؛ ۲)تمایز میان «کتابداری» و «علم اطلاعات» و رشته های دیگر، ادغام تدریجی کتابداری در رشته های دیگر؛۳) راه رسیدن به آینده از گذشته و حال می گذرد. از طریق اصلاح و بهبود مستمر رشته بدون تحول اساسی ؛ و ۴) دست یابی رشته به آینده مطلوب از طریق آینده نگاری . سیاستگذاران و برنامه ریزان آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی با مشکل تدوین برنامه روزآمد و مبتنی بر نیازهای آیندۀ جامعه روبرو هستند. برنامه ای که بتواند برای ذی نفعان این حوزه قدرت رقابتی ایجاد کرده و حیات آنرا تضمین کند. لذا ضروری است که طراحی نظام و برنامه آموزشی متناسب با نیازهای آینده انجام گیرد. برنامه ریزی های جاری از نمایش قطعیت ها/ عدم قطعیت های مرتبط با رشته ناتوان هستند و روابط متقابل میان اجزای نظام آموزش رشته با یکدیگر و با محیط پیرامون و آینده های مختلف پیش رو را در نظر نمی گیرند. برنامه ریزی راهبردی بدون کشف آینده های ممکن، محتمل و مرجح، دیگر پاسخگوی چالش ها و رسالت های نظام آموزش عالی نبوده و برنامه ریزان ناگزیرند به سمت و سوی آینده نگاری بروند. آینده نگاری رشته علم اطلاعات و دانش شناسی تنها انتخاب و یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای تضمین حیات این رشته است.
در انتها ایشان پیشنهاداتی را ارائه کردند که عبارت است از : ضرورت تشکیل اتاق فکر (اندیشکده) رشته علم اطلاعات و دانش شناسی؛ دیده بانی رشته و محیط رشته: سامانه رصد نظام مند، مستمر و هدفمند رشته و روندهای تأثیر گذار بر آن ؛ اعمال شاخص اشتغال فارغ التحصیلان در شغل های مرتبط با رشته، برای ارزیابی و رتبه بندی گروه، تعیین ظرفیت پذیرش گروه و ارتقاء اعضای هیئت علمی؛ اعمال شاخص ارزیابی دانشجویان از عملکرد گروه آموزشی برای ارزیابی و رتبه بندی گروه، تعیین ظرفیت پذیرش گروه، ارتقاء اعضای هیئت علمی؛ اعمال شاخص ارزیابی دانشجویان از برنامه دوره آموزشی برای ارزیابی، اصلاح و بازنگری دروس و سرفصل ها؛ تغییر نظام پذیرش و ارتقاء اعضای هیئت علمی بر اساس شاخص های:۱) تجربه و مهارت های مورد نیاز رشته؛ ۲) فعالیت های مهارت آموزی استادان ؛ ۳) اصلاح نظام پژوهش محور برای ارزیابی و ارتقای اعضای هیئت علمی بر اساس نظام آموزش محور، مهارت محور و پژوهش محور؛ ۴) الزامی شدن فرصت های مطالعاتی در صنعت برای ارتقای اعضای هیئت علمی؛ تغییر نظام پذیرش دانشجو بر اساس شاخص های:۱) آشنایی داوطلب با رشته؛ مهارت های پیش نیاز رشته؛ دانش های پیش نیاز رشته و ضریب هوشی داوطلب ؛ ایجاد سامانه های راهبری رشته: ۱) سامانه رصد رشته و بازار کار اطلاعات ؛ ۲) سامانه مدیریت عملکرد رشته ( از جمله سامانه داشبورد مدیریت ) ؛ ۳) سامانه آمایش سرزمینی رشته ( اطلاعات مکان محور).
در ادامه این نشست، جناب آقای دکتر فریبرزخسروی ، رئیس انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران ، که از حاضرین و مخاطبان نشست بودند، در خصوص نبود امکانات کافی در گروه برنامه ریزی و گسترش وزارت علوم؛ نبود یک متخصص برنامه ریزی درسی در گروه برنامه ریزی و گسترش وزارت علوم ؛ نبود مدرس برای برخی از دروس تخصصی نظیر داده پردازی، برنامه نویسی، ساختمان داده ضرورت پرداختن به آینده نگاری رشته علم اطلاعات و دانش شناسی؛ انجام پایان نامه ها در دانشگاه ها بدون ارتباط با صنعت که منجر به ارائه نتایج اشتباه و بدون کارشناسی شده است اشاره کرد.
پس از آن، سایرمخاطبان به ارائه نظرات و پرسش های خود پرداختند و اعضای نشست نیز پاسخگوی سؤالات مخاطبان بودند. این نشست در ساعت ۱۰:۳۰ با ارائه جمع بندی از مطالب ارائه شده توسط دبیر نشست سرکار خانم دکتر صمیعی به کار خود پایان داد. جمع بندی مطالب به شرح زیر است :
– راهکارهای برقراری ارتباط بین دانشگاه ، صنعت و دولت برای تقویت رشته علم اطلاعات و دانش شناسی و کیفیت پایان نامه های دانشگاهی؛
– ایجاد شناخت رشته به دانش آموزان پیش از انتخاب رشته در کنکور سراسری ؛
– تغییر نظام پذیرش دانشجو بر اساس شاخص های آشنایی داوطلب با رشته، مهارت ها، دانش و ضریب هوشی ؛
– ایجاد رشته و گرایش بر حسب درخواست دانشجو و موضوع مداری ؛
– ایجاد رشته و گرایش براساس شاخص میزان اشتغال فارغ التحصیلان در بازار کار ؛
– ضرورت حضور نمایندگانی از انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران در گروه برنامه ریزی و گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ؛
– ضرورت استفاده و عضویت متخصص دارای تحصیلات دکتری برنامه ریزی درسی در گروه برنامه ریزی و گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛
– ضرورت برگزاری مدارس تابستانی برای بازآموزی و توانمندسازی اساتید دانشگاهی در دروس جدید مصوب در دوره دکتری و کارشناسی ارشد و کارشناسی ؛
– ارزیابی مستمر گروه های آموزشی دانشگاه ها از جنبه های مختلف: کیفیت تدریس دروس کاربردی و عملی، دانش فارغ التحصیلان، میزان جذب بازار کار فارغ التحصیلان دانشگاه ها؛
– بازنگری دروس فناوری اطلاعات در برنامه درسی مقطع کارشناسی علم اطلاعات و دانش شناسی ؛
– تشکیل اتاق فکر (اندیشکده) رشته علم اطلاعات و دانش شناسی؛
– دیده بانی و رصد نظام مند، مستمر و هدفمند رشته و روندهای تأثیر گذار بر آن ؛
– تمرکز بر مخاطب و بازار کار برای تدوین برنامه های درسی ؛
– ایجاد سازمان صنفی در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی؛
– توجه جدی به دروس کارآموزی در برنامه های درسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی؛
– ترازیابی موقعیت رشته در بازار کسب و کار .