نشست کتابخانه های دانشگاهی پنجمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات با عنوان « آینده کتابخانه‌های دانشگاهی: قابلیت‌های بیشتر، فضای کمتر» در ۲۹ آبان ماه ساعت ۱۶ در تالار حکمت کتابخانه ملی برگزار شد. اعضای این نشست عبارت بودند از: دکتر ابراهیم افشار زنجانی (عضو هیئت علمی بازنشسته دانشگاه اصفهان)، دکتر رسول زوارقی (کتابخانه مرکزی دانشگاه تبریز)، ، دکتر مریم اسدی (مسئول بخش خدمات فنی کتابخانه مرکزی دانشگاه شریف)، فاطمه ذاکری‌فرد (کارشناس کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد) و دکتر محسن حاجی زین‌العابدینی (عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی)
در این نشست به موضوعهای مهمی چون ساختار، فضای تفکر اشتراکی، سیاستگذاری ها، توانمندسازی کتابخانه و انتقال تجربیات در این زمینه پرداخته شد.
در ابتدای نشست، دکتر محسن حاجی زین العابدینی به عنوان دبیر نشست ذکر کرد: کتابخانه های دانشگاهی در شرایطی به وجود آمده اند که جایگاهی بس مهم برای آنها مد نظر بوده است. چرا که در گذشته ابزارهای ارتباطی برای دسترسی به اطلاعات وجود نداشت و کتابخانه ها مهمترین مراکز دسترسی به اطلاعات به شمار می آمدند. در عین حال، برای امور علمی و پژوهشی و آموزشی نیز دانشگاه دایر شدند که یکی از مهمترین بخشهای دانشگاه ها، کتابخانه های دانشگاهی بودند. به همین دلیل در گذشته جایگاه کتابخانه های دانشگاهی از وضعیت بهتری برخوردار بود. با وجود این، هیچگاه کتابخانه های دانشگاه حذف نشده و علی رغم کمبود امکاناتی چون سرمایه، بودجه، نیروی انسانی و …، میزان وظایفی که بر عهده این کتابخانه ها گذاشته شده به مراتب بیشتر است. ذکر واژه “فضا” در عنوان این نشست به عنوان نمادی از مرکزیت فیزیکی کتابخانه های دانشگاهی است که منظور آن تمامی امکاناتی است که در حال کم شدن است و در آینده هم فضا و هم سایر امکانات این کتابخانه ها کم خواهد شد و در عین حال وظایف و مسئولیتهای بیشتری بر دوش این کتابخانه ها گذاشته خواهد شد. حال مساله اصلی این است که آیا به بهانه کم شدن فضا (به عنوان امری نمادین در کم شدن همه امکانات کتابخانه های دانشگاهی)، باید فعالیتهای این کتابخانه ها را کم کرد؟ برای پرداختن به این معضل در آینده کتابخانه های دانشگاهی چه می توان کرد؟
خانم دکتر مریم اسدی، ابتدا به ارائه گزارشی از نشستهای کنگره های پیشین پرداختند و موضوعاتی چون مدیریت کتابخانه ها، توانمندی و قابلیت های کتابداران و اثرگذاری کتابداران بر تمامی بخشهای دانشگاه را مطرح کردند. سپس به طرح مباحث خودشان که خلاصه ای از آن در زیر می آید پرداختند:
آینده را ما می سازیم و با اقدامات الان خودمان می توانیم آینده را آنطور که لازم است شکل بدهیم. کتابخانه ای که قرار است در آینده ماندگار باشد، کتابخانه به عنوان مرکز یادگیرنده است و کتابداران به عنوان مشاور عمل می کنند و فقط ارائه کننده خدمات منفعلانه نخواهند بود. مهمترین کاری که کتابداران باید شکل بدهند تمرکز بر مفهوم فضای مشترک اطلاعات و یادگیری است. یعنی اینکه کتابخانه به عنوان فضای فیزیکی ممکن است چندان مورد استقبال نباشد و کتابداران باید بر روی اشتراک به جای مالکیت و رساندن اطلاعات به دست مخاطبین تمرکز کنند. برای ارائه خدمات خوب و با کیفیت نیاز است که خدمات هوشمندسازی شده در کتابخانه ها رایج شود و بر روی خدمت دهی در هر حال و شرایطی تمرکزی جدی صورت بگیرد. همه اعضای کتابخانه در هر کجا که باشند باید بتوانند از خدمات کتابخانه ای بهره مند شوند.
سخنران بعدی نشست، آقای دکتر رسول زوارقی بودند که به طور خلاصه مباحی که مطرح کردن به شرح زیر است:
مدیر کتابخانه دانشگاهی با معظلات زیادی مثل ساختار و چارت سازمانی، کمبود بودجه، نیروهای بی انگیزه و خلاقیت، فضای جدید اطلاعاتی در محیط شبکه ای، فضای کم، نیروهای رو به بازنشستگی و … مواجه است. در عین حال، بسیاری خدمات جدید مانند انتشارات، موزه، مرکز اسناد، کمک به بخشهای دیگر پژوهشی دانشگاه و … نیز به کتابخانه ها افزوده شده است. یکی از مهمترین اقداماتی که باید در راستای تقویت کتابخانه ها برای آینده صورت بگیرد، اصلاح و تحول در جایگاه کتابخانه ها و کتابداران از طریق تغییر جایگاه کتابخانه ها در ساختار سازمانی است که به عنوان واحدی مهم در جایگاهی مانند زیر نظر ریاست دانشگاه عمل کنند.
خانم فاطمه ذاکری فرد در ادامه جلسه به مباحث زیر پرداختند:
آینده متعلق به کسانی است که تغییر را می پذیرند و با آن همراه می شوند. رسالت کتابخانه های دانشگاهی آموزش و پژوهش است و ما به عنوان کتابدارانی که آینده را خواهیم ساخت، باید تمرکز اصلی کار کتابخانه را بر روی این دو حوزه بگذاریم و هر طور که می توانیم در ابتدا مخاطبین اصلی کتابخانه دانشگاهی یعنی دانشجویان و اساتید و بعد سایر مخاطبان را آموزش داده و با مشاوره های حرفه ای به توانمندی آنها کمک کنیم. تجربه ما در کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد برای راه اندازی بخشهای مشاوره و راهنمایی اطلاعاتی، نشان داده است که چقدر مخاطبان این خدمات را می پسندند و اشتیاق به بازگشت در آنها زنده تر می شود.
آخرین سخنران نشست، آقای دکتر ابراهیم افشار زنجانی بودند. ایشان به مطالب زیر اشاره کردند:
تحول به دو بخش تقسیم می شود. اتکای دانشگاهیان به منابع آنلاین، توجه به فضای کتابخانه برای آنان به ویژه برای دانشجویان کارشناسی. باید توجه داشته باشیم که هیچ یک از این دو یعنی فضای فیزیکی و فضای مجازی، نمی توانند جایگزین دیگری شوند و با ترکیب هر دوی آنها است که کتابخانه های دانشگاهی می توانند خدمات با کیفیت و مورد علاقه مخاطبان را عرضه کنند. یکی از مسائلی که بر کیفیت خدمات کتابخانه های دانشگاهی تاثیر می گذارد و باید به عنوان مولفه ای مهم برای آینده مد نظر باشد این است که مدیریت کتابخانه دانشگاهی، کاری تمام وقت است و مدیر این گونه کتابخانه ها باید حضور همیشگی داشته و فعالیتهای خود را متناسب با نیاز مخاطبان گسترش دهد نه به عنوان پستی تزئیناتی در اختیار یک عضو هیئت علمی نامرتبط قرار گیرد. باید تفکر انتقادی در همه امور کتابخانه دانشگاهی به طور دائم حاکم باشد و هر کاری با نگاهی انتقادی و خلاق پیش برود.
سپس حاضران در نشست به مباحثی چون برون سپاری خدمات، استفاده از فرصت طلایی تحول در کتابخانه ها، ارتباط خوب با دانشجو و مراجعه کنند، آموزشهای کاربردی، اقتصاد و بازاریابی اطلاعات، توجه به دفاع از حقوق رشته، تمرکز بر نیاز مخاطب و … اشاره کردند.
در نهایت این مباحث به عنوان مهمترین کلیدواژه های عبور به آینده مطرح شد:
- تغییر مدل فکری کتابداران برای حضور در آینده
- تامین بودجه از محلهای غیر دولتی و جذب پشتیبان
- توجه به قابلیتها به جای مدرک
- فناوری به عنوان شکل دهنده ذهن و رفتار آیندگان
- ارتباطات به عنوان یکی از محوری ترین عوامل موفقیت در آینده
- کاربران به عنوان بهترین شرکای کتابخانه ها
- توجه به فضای تفکر اشتراکی
- برندینگ و امور متمایز کننده کتابخانه ها
- تمرکز بر بازاریابی مدرن و اقتصاد اطلاعات
- برون سپاری خدمات با توجه به کمبودهای دائمی و فزاینده کتابخانه ها