نخستین سخنرانی پیشنشست اخلاق پژوهش شنبه ۱۸ بهمن ۱۳۹۹ از ساعت ۱۰ الی ۱۲ با عنوان: «ملاحظات اخلاقی در استفاده و تفسیر شاخص‌های ارزیابی پژوهش» با حضور آقای عباس رجبی دبیرگروه تخصصی سلامت و اخلاق پژوهش دانشگاه امام صادق(ع) به عنوان دبیر نشست و سرکار خانم دکتر الهه حسینی دانش آموخته دکتری دانشگاه الزهرا (س) به عنوان مهمان برنامه برگزار شد.
در ابتدا عباس رجبی به معرفی سخنران پرداخت و گفت: خانم دکتر حسینی در حوزه علم‌سنجی و بخصوص دگر سنجه‌ها (آلتمتریکس) دارای چندین مقاله است و کارگاه‌های مختلفی در این حوزه برگزار کرده است. رسالۀ دکتری ایشان در جشنواره ملی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی در سال جاری برگزیده شد. از این روی از ایشان دعوت شد به بررسی ملاحظات اخلاقی در استفاده و تفسیر شاخص‌های ارزیابی پژوهش بپردازد، هم چنین تجربیات و بیانیه‌های بین‌المللی و گروه‌های کاری این حوزه را معرفی و در انتها چالش‌های موجود در ایران را مطرح و راهکارهایی پیشنهادی خود را بیان کند.
در ادامه خانم دکتر حسینی بیان داشت عبارت Responsible metrics به استفاده اخلاقی، مسئولانه، و مناسب ازشاخص های مبتنی بر استناد (همانند تعداد استنادها، ضریب تاثیر نشریه، شاخص h) و شاخص‌های دگرسنجه‌ها و سایر ابزارهای کمی ارزیابی پژوهش اشاره دارد. اما این استفادۀ اخلاقی و مناسب از شاخص‌ها مربوط به کسانی است که در استفاده و تولید این شاخص‌ها مشارکت دارند یعنی: پژوهشگران، تأمین‌کنندگان مالی پژوهش، مؤسسات همانند دانشگاه‌ها، ناشران، و سازمان‌هایی که شاخص‌های اندازه‌گیری را ارائه می‌دهند. در سال ۲۰۱۵ گزارشی در انگلستان به نام متریک تاید Metric Tideمنتشر شد. بر اساس پانزده ماه جمع‌آوری شواهد و تجزیه و تحلیل و مشاوره، بیست توصیه هدفمند برای استفاده اخلاقی و مناسب از شاخص‌ها ارائه شد. مثل: کیفیت بالا، تواضع، شفافیت، تنوع، انعکاس‌پذیری. در مجله نیچر سال ۲۰۲۰ خانم الیزابت گد به فقدان تأثیرات اجتماعی و کیفیت آموزش در شاخص‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها اشاره کرد. هم چنین معتقد بود ممکن است در ارزیابی‌ها به اهداف و مأموریت‌های ویژه برخی دانشگاه‌ها توجه نشود که این مسئله رتبه‌بندی‌ها را با چالش مواجه ساخته است.
همچنین وی بیان داشت که نگرانی‌ها در سوء استفاده و کاربرد نادرست از شاخص‌ها در ارزشیابی عملکرد پژوهشی سبب آن شد دو بیانیه مهم بین‌المللی شکل گیرد: دورا در سال ۲۰۱۲ و لایدن در سال ۲۰۱۵. بیانیه لایدن دارای ۱۰ اصل است: تبعیت ارزشیابی کمی از کیفی، توجه به اهداف و مأموریت پژوهش مؤسسه، مزیت پژوهش‌های ملی و محلی، باز و شفاف و ساده‌سازی فرایند گردآوری داده و تحلیل آن‌ها، تأیید داده‌ها و تحلیل توسط پژوهشگران تهیه و تنظیم کنندۀ آن، منظور کردن تفاوت رشته‌ای در شیوۀ انتشار و استناد، قضاوت کیفی پژوهشگران بر اساس اثر پژوهشی و تخصص و تجربه آنان، اجتناب از شاخص‌های انتزاعی و نادرست و با ریزش کاذب، شناخت تأثیرات نظام‌مند ارزیابی و شاخص‌ها، و در نهایت به روزرسانی و بررسی منظم شاخص‌ها. اصول بیانیه دورا: اکتفا نکردن تنها به IF برای ارزیابی پژوهش‌ها، توجه و حمایت از پژوهشگران جوان و نوع و کیفیت پژوهش آنان به جای تکیه به معیارهای علوم سنجی، توجه به اثربخشی نتایج پژوهش، و توصیه به ناشران: اجتناب از ذکر تنها IF در مجلات، بیان اثرات علم در زندگی روزمره مردم، پرهیز از دستکاری IF.
دکتر حسینی اشاره کرد که قضاوت سریع، قانون کمپل، اثر متیو، سوگیری وضعیت موجود، سوگیری تأیید، و دسترس‌پذیری را می‌توان دغدغه‌های دورا از سوگیری‌های سیستمی و شناختی در ارزیابی پژوهش برشمرد. ایشان در بخشی دیگری از سخنرانی خود نظر شرکت‌کنندگان را به محدودیت‌های h index و مخالفان و موافقان آن جلب کرد.
ملاحظات اخلاقی درشاخص‌های دگرسنجه‌ها از نظر پژوهشگرانی همانند کریستین، ادی، دریک، لنگ، عرفان‌منش، حسینی، حبیبی، تقی‌زاده میلانی، تهمتن، بومن، و گنزالس در ادامه سخنرانی تشریح شد. به زعم دکتر حسینی تشکیل کنسرسیوم سنجش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری در ایران و نقشی که انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران می تواند ایفا کند، به کارآمد سازی شاخص‌های ارزیابی و رتبه‌بندی و ملاحظات اخلاقی در ارزیابی پژوهش کمک شایسته‌ای میکند. در پایان این سخنرانی حسینی به ارائه هشت راهکار ملاحظات اخلاقی در استفاده و تفسیر شاخص‌های ارزیابی پژوهش جامعه عملی ایران پرداخت: انجام مطالعات ملی برای سنجش سواد شاخص‌های علم سنجی در جامعه دانشگاهی، انعطاف‌پذیری در ارزیابی پژوهش، لزوم ارزیابی توامان ارزیابی کمی و کیفی، پیوستن به بیانیه‌هایی همانند دو را و لایدن، تدوین بیانیه ملی رعایت ملاحظات اخلاقی درارزیابی پژوهش، تهیه آیین‌نامه‌های ملی برای جامعه عملی با تأکید بر رویکرد اخلاق مداری پژوهش، توجه به تجربیات بین‌المللی این حوزه، تقویت فرهنگ پژوهش و فرهنگ ارزیابی پژوهش.
تهیۀ‌کننده گزارش: عباس رجبی دبیر گروه تخصصی سلامت و اخلاق پژوهش دانشگاه امام صادق(ع) (دبیر نشست)
