عنوان نشست: کتابخانه آموزشگاهی کتابخانه های آموزشگاهی و تحولات نوین
دبیر جلسه: دکتر نسترن پورصالحی
سخنرانان: خانم‌ها دکتر اکرم عینی (رییس ادارۀ کتابخانه و مرکز اسناد سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی)، دکتر زهرا نیکدل (کتابدار و مدرس دوره‌های آموزشی کتابداری برای معلمان و مربیان) و آمنه راهجو (دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، کتابدار آموزشگاهی)
تاریخ و محل برگزاری: پنجشنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۰ساعت ۱۱ تا ۱۳؛ به صورت مجازی در محیط ادوب کانکت انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی
شرح جلسه: با توجه به دوران کرونا، کتابخانه‌های آموزشگاهی از جنبه‌های مختلف از جمله تأمین محتوای دیجیتال، ارائه خدمات به جامعۀ مخاطب، از دست دادن کتابدار آموزشگاهی، مشکلات زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری دچار چالش‌های مختلف شده‌اند. با توجه به کمبود منابع آموزشی دیجیتال مناسب برای کودکان و نوجوانان و نداشتن بسترها و پایگاه‌های اطلاعاتی پوشش‌دهنده نیازهای اطلاعاتی، کودکان، معلمان و والدین گرفتاری‌های مختلفی پیدا کردند. کتابداران متعهدی که در صدد تأمین محتوای دیجیتال بودند نیز نتوانستند به نحو شایسته محتوای موردِنیاز دانش‌آموزان را که جنبه‌های اخلاقی و فنی مناسبی را داشته باشد در اختیارشان قرار دهند. نمونه‌هایی از طریق سامانه رشد آموزش‌و‌پرورش در حال شکل‌گیری و توسعه است و گام‌های مناسبی برای تولید و تنظیم منابع است. به‌علاوه دسترسی گسترده‌تر دانش‌آموزان به شبکه اینترنت و رسانه‌های دیگر موجب شده است که نیاز به آموزش سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای بیش از پیش از سوی معلمان و خانواده‌ها احساس شود و لازم است راهبردهای آموزشی مناسبی در این زمینه اتخاذ گردد. تحولات نوین فرصت‌های مناسبی را نیز در اختیار معلمان و دانش‌آموزان قرار داده است که لازم است به نحو مطلوب از آن استفاده شود.
در بخش اول گفتگو، خانم دکتر زهرا نیکدل کتابدار ساکن کاشمر و فعال در زمینۀ ترویج کتاب‌خوانی در مدارس و بین معلمان از تجربیات خود گفت. این خانواده گرامی ابتدا تلاش کرده‌اند از مسیر‌های مختلف اقداماتی را در زمینۀ تأسیس کتابخانه‌های آموزشگاهی و توسعۀ آن‌ها انجام دهند. نیکدل عنوان کرد که باید مطالبه‌گری خانواده‌ها و معلم‌ها را به آن‌ها آموزش دهیم. آن‌ها باید از مدارس‌شان ایجاد امکان استفاده از کتاب و کتابخانه را بخواهند و بدانند این امر به آن‌ها کمک می‌کند و یک مطالبه از پایین به بالا شکل می‌گیرد. برای این منظور در دروان کرونا لازم دیدیم دوره‌های مجازی برای معلم‌ها بگذاریم و کمک کنیم کیفیت آموزشی آن‌ها ارتقاء یابد. برای دانش‌آموزان هم مسابقات قصه‌گویی و بلند‌خوانی را تعریف کردیم و دانش‌آموزان استقبال زیادی کردند و فعالیت‌های متنوعی را شکل دادند و بسیار خلاقانه وارد عمل شدند. به معلمان نیز آموزش‌هایی داده شد تا بتوانند طرح درس فضای دیجیتالی بنویسند و به‌صورت مطلوب‌تر کلاس‌شان را مدیریت کنند.
در گام بعدی سرکار خانم راهجو، در حال انجام رسالۀ دکتری خود در زمینۀ «ارائه الگوی تبیین نقش کتابخانه‌های آموزشگاهی در درگیر‌سازی دانش‌آموزان در فرایند آموزش مجازی» هست، تلاش نمود تا افقی از کتابخانه آموزشگاهی فعال در عرصۀ آموزش مجازی را ترسیم نماید. بر این اساس عنوان شد که کتابدار سنتی در مدرسه آنلاین جایگاهی ندارد و باید کتابدار فعال در مدرسۀ آنلاین شایستگی‌های جدیدی را که ترکیبی از کتابداری و تدریس است کسب نماید. کتابخانه‌های آموزشگاهی با راه‌اندازی پورتال‌های کتابخانه مجازی و آموزش‌های اطلاعاتی آنلاین می‌توانند نقش مناسبی را ایفا کنند. در واقع بر اساس تحولات نوین، کتابخانه‌های مدارس با مجازی‌سازی کتابخانه‌ها و با افزایش تعداد کتاب‌های الکترونیکی، اشتراک‌گذاری پایگاه‌های اطلاعاتی آنلاین، مسیریاب‌های دیجیتالی و آموزش‌های آنلاین کتابخانه‌ای می توانند به صورت ۲۴ ساعته در دسترس دانش‌آموزان قرار گیرند. استفاده از رسانه‌های منبع باز، مواد آموزشی و آموزش‌ها، منابع حرفه‌ای و پشتیبانی از مربیان، در دسترس بودن برای کمک و حمایت از خانواده‌ها و معلمان، تعریف مکان‌هایی برای فعالیت‌های مشترک و مکان‌هایی برای نمایش کار دانش‌آموزان از دیگر اقداماتی است که می‌تواند صورت گیرد. در این نگاه شراکت پررنگ‌تر از خدمت است. در واقع لازم است کتابدار با روابط مشترک قوی که با معلمان ایجاد می‌کند به معلمان در یادگیری فن‌آوری‌های جدید کمک کنند. آن‌ها باید در نقش مربی، از مهارت‌های فنی و پژوهشی معلمان برای ارائۀ مؤثر و پویای دوره‌های آنلاین اطمینان حاصل کنند.
در سخنرانی سوم، سرکار خانم دکتر عینی به بیان وضعیت کنونی آموزش‌و‌پرورش و تلاش‌های صورت گرفته از طریق شبکۀ رشد پرداختند. از آنجایی که سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش‌و‌پرورش مسئولیت برنامه‌ریزی و تدوین و انتشار محتوای آموزشی را بر عهده دارد، جهت انجام وظایف خود دفتر انتشارات و فناوری آموزشی را که شامل مجلات رشد، سامان‌دهی منابع آموزشی و تربیتی، فناوری آموزشی، انتشارات مدرسه و بنیاد ICDL است، تعریف نموده است.
از طریق تلاش‌های صورت گرفته در این دفتر از طریق شبکه رشد[۱] سرویس‌های متنوعی ارائه می‌گردد:
- دانش و محتوای عمومی: محتواهای عمومی که به کار معلمان می‌آید، مانند فناوری اطلاعات، روش‌های تدریس و …؛
- دانشنامه: در اختیار قرار دادن محتوای مرجع مناسب برای موضوعات کتاب‌های درسی؛
- گالری عکس: جهت به اشتراک‌گذاری عکس‌های مناسب برای تولید محتوای دیجیتال معلمان؛
- فعالیت های‌علمی: در اختیار قرار دادن اخبار و فعالیت‌های مربوط به تیزهوشان و المپیاد‌ها؛
- کتاب‌های درسی؛
- امتحان نهایی: در اختیار قرار دادن نمونه سؤالات سال‌های قبل جهت تسهیل کار معلمان؛
- رسانه‌های آموزشی: در اختیار قرار دادن نمونه‌های تدریس و محتواهای آموزشی تولید شده متناسب با سرفصل‌های کتاب درسی؛
- جشنوارۀ تولید محتوا: فراخوان جهت گردآوری محتواهای تولید شده توسط معلمان، مربیان و دانش‌آموزان
- جشنوارۀ فیلم رشد؛
- مرکز یادگیری معلم: روش تدریس برخط، آموزش تولید محتوای برخط، نمونه تدریس‌های برخط در اختیار معلمان قرار می‌گیرد؛
- باشگاه معلمان: به اشتراک گذاشتن محتوای تولید شده توسط معلمان مختلف؛
- منابع آموزش و تربیتی: در سامانۀ کتاب، کتاب‌های منتشر شده بررسی شده و کتاب‌هایی که به تحقق اهداف آموزشی و تربیتی به معلمان و دانش‌آموزان کمک می‌کند، معرفی می‌گردند.
در پایان با شنیدن نقطه نظرات برخی از افراد شرکت‌کننده و سخنان دبیر علمی کنگره، سرکار خانم صمیعی نشست جمع‌بندی شد و با قرائت بیانیه به پایان رسید.
متن بیانیه قرائت شده به شرح زیر است:
انجمن کتابداری و اطلاع رسانی می‌کوشد در ادامۀ تلاش‌ها و تعاملات خود با آموزش‌و‌پرورش زمینۀ بهبود وضعیت کتابخانه‌ها و بازتعریف آن‌ها با تحولات نوین را ادامه دهد. از اقدامات صورت گرفته توسط وزارت آموزش‌و‌پرورش در امور زیر تشکر می‌کنیم:
- در معاونت پرورشی در زمینۀ تولید محتوا برای شبکه شاد و شبکه آموزش، داشتن کانالی در شاد برای انعکاس امور کتاب و کتاب‌خوانی، برگزاری جشنواره‌های مرتبط علی‌رغم مشکلات فضای مجازی
- در معاونت پژوهش و برنامه‌ریزی در زمینۀ تدوین استانداردهای کتابخانه‌های آموزشگاهی، تلاش جهت تقویت سامانه رشد و دسترس‌پذیر کردن برخی آموزش‌ها و محتواها در بستر وب و تلاش جهت غنی ساختن منابع مرجع مجازی و تعریف میز مرجع مجازی جهت پاسخ‌گویی به نیازهای اطلاعاتی معلمان
مسیر طی شده ارزشمند است؛ اما لازم است، تشکیل شورای سیاست‌گذاری برای امور کتاب و کتاب‌خوانی در این وزارتخانه در دستور کار قرار گیرد و اقدامات این حیطه با شتاب بیشتری صورت گیرد. امیدواریم این تلاش‌ها نتیجه دهد و ناامیدی‌های ده ساله در زمینۀ نادیده گرفتن کتابداران وکتابخانه‌های آموزشگاهی را بکاهد. برای این منظور مطالبات در زمینه‌های زیر در جریان است:
- در جهت احیای پست کتابدار آموزشگاهی به عنوان مهم‌ترین مطالبه؛
- تأمین منابع اطلاعاتی پشتوانۀ برنامۀ درسی در قالب‌های تحت وب و برنامه‌های کاربردی ویژۀ دانش‌آموزان و معلمان: کمبود منابع اطلاعاتی متناسب با نیازهای درسی و روان‌شناختی کودکان به شدت احساس می‌شود. لازم است تعامل با ناشران جهت تولید مناسب استاندارد تقویت گردد؛
- کمبود منابع مرتبط با محدودیت دسترسی به نسخۀ دیجیتال کتاب‌های کودکان و نبود وب‌سایت‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی و برنامه‌های کاربردی اختصاصی آنان؛
- افزایش تعداد کتابخانه‌ها و کتابداران تخصصی و توسعۀ زیرساخت‌های فنی برای اشتراک کتابخانه‌ها با یکدیگر؛
- آموزش معلمان و خانواده‌ها جهت توسعۀ سواد اطلاعاتی- رسانه‌ای و مطالبه‌گر نمودن آن‌ها در زمینۀ دسترسی به محتوای با کیفیت و ارزان متناسب با دانش‌آموزان.
[۱] www.roshd.ir
مصاحبه با دبیر این نشست را در اینجا بشنوید.
متن مصاحبه را در اینجا بخوانید.
به منظور دسترسی به اطلاعات کامل پیش نشست های برگزار شده این پنل اینجا را ببنید.
لینک فیلم نشست کتابخانه آموزشگاهی